Strasburg, 18 grudnia 2008

Rada Konsultacyjna Sędziów Europejskich CCJE(2008)5

RADA KONSULTACYJNA SĘDZIÓW EUROPEJSKICH

(CCJE)

OPINIA Nr 11 (2008)

RADY KONSULTACYJNEJ SĘDZIÓW EUROPEJSKICH (CCJE)

DO WIADOMOŚCI KOMITETU MINISTRÓW RADY EUROPY

W SPRAWIE

JAKOŚCI ORZECZNICTWA

W celu ułatwienia rozpowszechnienia niniejszej Opinii, państwa członkowskie powinny zapewnić, jeżeli to możliwe, tłumaczenie na języki poszczególnych krajów.

1.             Zapewnienie wysokiej jakości orzecznictwa stanowi dla Rady Europy stały oraz realizowany od wielu lat cel, co w szczególności pokazują konwencje, uchwały oraz zalecenia wydawane pod auspicjami Rady w sprawie ułatwienia dostępu do wymiaru sprawiedliwości, usprawnienia oraz uproszczenia procedur, zredukowania obciążenia pracą sądów oraz skupienia pracy sędziów na czynnościach czysto sądowych[1].

2.             W tym kontekście oraz zgodnie z zakresem zadań i uprawnień, Rada Konsultacyjna Sędziów Europejskich (CCJE) postanowiła poświęcić Opinię Nr 11 kwestii jakości orzecznictwa, która stanowi główny składnik jakości wymiaru sprawiedliwości.

3.             Rzeczowe uzasadnienie oraz analiza stanowią podstawowe wymagania w stosunku do orzecznictwa oraz ważny aspekt prawa do rzetelnego procesu sądowego. Art. 6 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (dalej zwanej EKOPC), na przykład, wymaga, by państwa ustanowiły niezawisłe i bezstronne sądy oraz propagowały wprowadzenie skutecznych procedur. Realizacja tego zobowiązania nabiera prawdziwego znaczenia, kiedy sędziowie, w rezultacie, mogą wymierzać sprawiedliwość w sposób uczciwy oraz poprawny, w związku z ich orzeczeniami dotyczącymi prawa lub faktów, dla ostatecznej korzyści obywateli. Orzeczenie sądowe wysokiej jakości jest orzeczeniem, które przynosi odpowiedni rezultat – na tyle, na ile pozwala na to materiał dostępny dla sędziów – w sposób uczciwy, szybki, wyraźny oraz definitywny.

4.             Pamiętając o tym, CCJE wskazała już, że niezawisłość sędziowska musi być uważana za prawo obywateli; stwierdziła w Opinii Nr 1 (2001), że niezawisłość sędziów „nie jest prawem ani przywilejem w ich własnym interesie, ale w interesie rządów prawa oraz osób domagających się oraz oczekujących sprawiedliwości”. CCJE, w swoich opiniach wydawanych od 2001 roku, przedstawiła szereg sugestii odnośnie tego, jak każdy system może nie tylko zagwarantować, że osoby dochodzące swoich roszczeń na drodze sądowej mają prawo dostępu do sądów, ale również zapewnić, że poprzez jakość wydanych orzeczeń, mogą mieć zaufanie do wyniku procesu sądowego[2].

5.             Opinia ta nie ma na celu zakwestionowania podstawowej zasady mówiącej o tym, że ocena rzeczywistej jakości każdego orzeczenia powinna zostać dokonana poprzez skorzystanie z prawa do środków odwoławczych  ustanowionych przepisami prawa. Zasada ta jest najważniejszą konsekwencją konstytucjonalnej gwarancji niezawisłości sędziów, uważaną za jedną z głównych cech rządów prawa w państwach demokratycznych.

6.             CCJE uważa, że sędziowie, których zadaniem jest wydawanie odpowiedniej jakości orzeczeń, są w szczególnie korzystnej sytuacji, aby rozpocząć dyskusję na temat jakości orzecznictwa, oraz określić czynniki takiej jakości oraz warunki dokonania jej oceny.

7.             Orzeczenie sądowe musi spełniać szereg wymagań, w związku z którymi można określić niektóre powszechnie obowiązujące zasady, niezależnie od określonych cech każdego systemu sądownictwa oraz praktyki sądów w różnych krajach. Punktem wyjścia jest to, że celem orzeczenia sądowego jest nie tylko rozstrzygnięcie danego sporu zapewniającego stronom postępowania pewność prawną, ale często również wypracowanie linii orzeczniczej, która może zapobiec pojawieniu się innych sporów oraz zapewnić społeczną harmonię.

8.             Sprawozdanie Pani Marii Giuliany CIVININI, opierające się na odpowiedziach udzielonych przez członków CCJE w kwestionariuszu[3], pokazuje, że państwa dysponują szerokim wachlarzem podejść związanych z oceną oraz poprawą jakości orzecznictwa. Podkreśla ono również, że, podczas gdy uzgodnienia dotyczące oceny jakości zależą od poszczególnych tradycji każdego systemu prawnego, niemniej jednak wszystkie państwa są w podobnym stopniu zobowiązane do ciągłej poprawy warunków, w jakich sędziowie wydają orzeczenia.

9.             „Orzeczenie sądowe" oznacza w niniejszej Opinii ustalenie dotyczące określonej sprawy lub kwestii i jest wydawane przez niezawisły i bezstronny sąd zgodnie z art. 6 EKOPC włączając:

§  orzeczenia wydane w sprawach cywilnych, społecznych, karnych i większości administracyjnych;

§  orzeczenia wydane przez sądy niższej instancji, w wyniku apelacji oraz przez sądy najwyższe, jak również przez sądy konstytucyjne;

§  orzeczenia tymczasowe;

§  orzeczenia ostateczne;

§  orzeczenia w formie wyroków lub nakazów wydanych przez sądy w składzie jedno lub kilkuosobowym;

§  orzeczenia wydane z lub bez możliwości uwzględnienia opinii mniejszości;

§  orzeczenia wydane przez zawodowych lub niezawodowych sędziów lub przez sądy łączące oba te rodzaje (échevinage).

10.          Jakość orzeczeń sądowych zależy nie tylko od indywidualnego sędziego orzekającego w sprawie, ale również od zmiennych zewnętrznych w stosunku do procesu wymierzania sprawiedliwości, takich, jak jakość ustawodawstwa, rzetelność środków zapewnionych systemowi sądownictwa oraz jakość szkoleń z zakresu prawa.

11.          Orzeczenia sądowe opierają się przede wszystkim na przepisach prawa wydanych przez organy ustawodawcze lub, w systemie common law, na przepisach prawa lub zasadach ustalonych przez precedens sądowy. Takie źródła prawa nie tylko decydują o tym, jakimi uprawnieniami dysponują osoby korzystające z wymiaru sprawiedliwości oraz jakie działanie podlega karze zgodnie z przepisami prawa karnego, ale również określają strukturę proceduralną, w ramach której wydawane są orzeczenia sądowe. Zatem wybory dokonywane przez organy ustawodawcze wpływają na rodzaj oraz liczbę spraw wnoszonych do sądów, jak również na ich przebieg. Na jakość orzeczeń sądowych mogą wpływać zbyt częste zmiany w ustawodawstwie, niska jakość lub wątpliwe kwestie w przepisach prawa, oraz niedoskonałości struktury proceduralnej.

12.          Zatem CCJE uważa, że wskazane jest, by parlamenty krajowe oceniały oraz kontrolowały wpływ obowiązującego ustawodawstwa oraz projektów ustawodawczych na system sprawiedliwości oraz wprowadzały stosowne przepisy przejściowe oraz proceduralne w celu zapewnienia, by sędziowie mogli nadać im moc obowiązującą poprzez orzeczenia sądowe wysokiej jakości. Ustawodawca powinien zapewnić, że ustawodawstwo funkcjonuje w sposób jasny i prosty, jak również zgodnie z EKOPC. W celu ułatwienia interpretacji, prace przygotowawcze organów ustawodawstwa powinny być łatwo dostępne, a język, jakim zostały one napisane zrozumiały. Każdy projekt aktu prawnego dotyczący wymierzania sprawiedliwości oraz prawa proceduralnego powinien być przedmiotem opinii Rady Sądownictwa lub równoważnego organu zanim stanie się tematem obrad Parlamentu.

13.          Aby osiągnąć odpowiednią jakość orzeczeń, proporcjonalnie do wagi sprawy, sędziowie muszą działać w ramach struktury ustawodawczej oraz proceduralnej, które pozwolą im swobodnie decydować oraz skutecznie dysponować (na przykład) czasem potrzebnym do odpowiedniego zajęcia się sprawą. CCJE odnosi się do „sposobu prowadzenia sprawy” w swojej Opinii Nr 6 (2004).[4]

14.          Jakość orzecznictwa jest bezpośrednio uwarunkowana środkami finansowymi przeznaczonymi dla systemu sądownictwa. Sądy nie mogą działać skutecznie, dysponując nieodpowiednimi zasobami ludzkimi oraz środkami materialnymi. Odpowiednie wynagrodzenie dla sędziów jest konieczne w celu ochrony przed presją zmierzającą do wywarcia wpływu na orzeczenia sędziów oraz ogólnie na ich zachowanie[5], oraz aby zapewnić, że do organów sądownictwa dołączają najlepsi kandydaci. Pomoc wykwalifikowanych urzędników oraz współpraca asystentów sądowych, którzy powinni przejąć obowiązki sędziów związane z wykonywaniem bardziej rutynowych prac oraz przygotowywaniem dokumentów, może w sposób widoczny przyczynić się do poprawy jakości orzeczeń wydawanych przez sąd. Jeżeli brakuje takich środków, skuteczne funkcjonowanie systemu sądownictwa, w celu osiągnięcia wysokiej jakości efektu będzie niemożliwe[6].

15.          Nawet jeżeli skupimy się jedynie na uczestnikach systemu sprawiedliwości, jakość funkcjonowania systemu sądownictwa zależy w znacznym stopniu od interakcji wielu podmiotów: policji, prokuratorów, obrońców, urzędników, bądź ławy przysięgłych w systemach, w których takowa występuje, itd. Sędzia jest tylko jednym ogniwem w łańcuchu takich podmiotów, i niekoniecznie nawet ogniwem końcowym, jako że etap egzekucji jest równie ważny. Nawet koncentrując się jedynie na jakości orzeczeń sądowych, z tego, co do tej pory zostało powiedziane wynika, że rola, jaką pełnią sędziowie, mimo że główna, nie jest jedynym czynnikiem warunkującym wydawanie orzeczeń sądowych o odpowiednim standardzie.

16.          Jakość orzeczenia sądowego zależy między innymi od szkolenia, jakiemu poddawane są osoby wykonujące zawody prawnicze, biorące udział w postępowaniu. Zatem CCJE pragnie podkreślić znaczenie kształcenia osób wykonujących zawody prawnicze oraz ogólnie rozumianych szkoleń.

17.          Oznacza to, w szczególności dla sędziów, że jakość szkoleń powinna być wysoka od samego początku kariery zawodowej[7], a następnie należy realizować program szkoleń umożliwiający utrzymanie odpowiedniego poziomu oraz podniesienie umiejętności zawodowych. Tego rodzaju szkolenia mają za zadanie nie tylko nauczyć sędziów umiejętności niezbędnych do wprowadzenia w życie wszelkich zmian w ustawodawstwie krajowym i międzynarodowym oraz zasad prawnych, ale powinny również propagować inne, uzupełniające umiejętności oraz wiedzę w sprawach niemających charakteru prawnego, dając im dobre ogólne zrozumienie kwestii, które będą rozwiązywać w przyszłości.

18.          Sędziom potrzebne są również szkolenia z zakresu etyki oraz komunikacji, które mogą okazać się pomocne w kontaktach ze stronami postępowania sądowego, jak również z opinią publiczną oraz mediami. Szczególną uwagę przywiązuje się do szkoleń rozwijających możliwości organizacyjne w zakresie sprawnego przygotowania oraz sposobu prowadzenia sprawy (na przykład, przy wykorzystaniu technologii IT, sposób prowadzenia sprawy, techniki robocze, techniki pisania wyroków/orzeczeń – w tym wytycznych dotyczących ogólnego modelu sporządzania orzeczeń, zwykle zostawiającego sędziom pewną swobodę w wyborze indywidualnego stylu), wszystko to ma służyć prowadzeniu spraw procesowych bez nieuzasadnionej zwłoki lub nieuzasadnionych działań[8].

19.          Ponadto, prezesi sądów powinni przechodzić szkolenia w zakresie zarządzania zasobami ludzkimi, strategicznego planowania w celu regulowania oraz zarządzania przepływem spraw, jak również skutecznego planowania i korzystania z budżetu oraz środków finansowych. Personel administracyjny oraz asystenci sądowi powinni odbyć specjalne szkolenia w zakresie przygotowywania rozpraw oraz kontroli i zapewnienia bezproblemowego przebiegu spraw (na przykład, w związku z wykorzystaniem technologii IT, technik związanych z prowadzeniem spraw oraz zarządzaniem czasem, sporządzaniem wyroków, językami obcymi, kontaktami ze stronami postępowania oraz opinią publiczną oraz badaniami w zakresie prawa). Pomoże to zwolnić sędziów z obowiązków administracyjnych i technicznych oraz pozwoli im poświęcić czas na aspekty intelektualne, prowadzenie postępowania oraz wydawanie orzeczeń.

20.          Jakość orzeczeń sądowych zależy również od czynników wewnętrznych, takich jak profesjonalizm sędziów, procedury, sposób prowadzenia sprawy, rozprawa oraz nieodłączne elementy orzeczenia.

21.          Profesjonalizm sędziów stanowi podstawową gwarancję orzeczenia sądowego wysokiej jakości. Wiąże się to z wysokim poziomem szkoleń dla sędziów w zakresie prawa, zgodnie z zasadami określonymi przez CCJE w Opinii Nr 4 (2003) oraz Nr 9 (2006), jak również z rozwojem kultury niezawisłości, etyki oraz deontologii, zgodnie z Opinią Nr 1 (2001) oraz Nr 3 (2002).

22.          Orzeczenie sądowe może nie tylko brać pod uwagę odpowiednie materiały prawne, ale może również uwzględniać kwestie niemające charakteru prawnego oraz fakty istotne dla kontekstu sporu, takie jak, na przykład, czynniki etyczne, społeczne oraz gospodarcze. Wymaga to od sędziego świadomości takich czynników przy wydawaniu orzeczenia w danej sprawie.

23.          Procedury dotyczące dokonywania oceny lub przedstawiania wytycznych przez organy sądownictwa w sprawie funkcjonowania sądownictwa są w stanie rozwinąć kompetencje sędziów oraz podnieść jakość orzeczeń sądowych.

24.          Jeżeli wynikiem ma być wysokiej jakości orzeczenie, które zostanie zaakceptowane zarówno przez strony postępowania jak i społeczeństwo, procedura musi być jasna, przejrzysta oraz powinna spełniać wymagania EKOPC.

25.          Jednakże, samo istnienie przepisów proceduralnych spełniających te wymagania nie jest wystarczające. CCJE uważa, że sędzia musi być w stanie zorganizować oraz przeprowadzić postępowanie w sposób aktywny oraz dokładny. Właściwy przebieg postępowania sprzyja jakości produktu końcowego tj. orzeczenia[9].

 

26.          To, czy orzeczenie zostało wydane w stosownym czasie, zgodnie z art. 6 EKOPC może być również uważane za ważny element wpływający na jego jakość. Jednakże, zależność pomiędzy szybkością, z jaką prowadzone jest postępowanie a innymi czynnikami wpływającymi na poziom jakości, takimi jak prawo do rzetelnego procesu sądowego, również chronione zgodnie z art. 6 EKOPC, może prowadzić do napięć. Z uwagi na to, że ochrona społecznej harmonii oraz pewności prawnej są bardzo ważne, element związany z czasem musi oczywiście być uwzględniany, ale nie może być jedynym czynnikiem, który należy wziąć pod uwagę. CCJE odnosi się do Opinii Nr 6 (2004), w której podkreśla, że „jakość” wymiaru sprawiedliwości nie może być utożsamiana ze zwykłą „wydajnością”. Podejście związane z poprawą jakości musi również brać pod uwagę umiejętność systemu sądowego do odnoszenia się do wymogów, jakie są na niego nałożone zgodnie z ogólnymi celami systemu, wśród których szybkość postępowania stanowi tylko jeden element.

27.          Niektóre państwa ustanowiły standardowe modele dobrych praktyk związanych ze sposobem prowadzenia sprawy oraz prowadzeniem rozpraw. Zaleca się wprowadzanie tego rodzaju inicjatyw w celu propagowania odpowiedniego sposobu prowadzenia sprawy przez każdego sędziego.

28.          Należy podkreślić również znaczenie konsultacji pomiędzy sędziami, podczas których mogą być wymieniane informacje oraz doświadczenia. Umożliwia to sędziom nawiązywanie dyskusji na temat sposobów prowadzenia spraw oraz odniesienie się do trudności napotkanych przy stosowaniu zasad prawnych oraz możliwych konfliktów w orzecznictwie.

29.          Rozprawa powinna spełniać wymogi EKOPC, zapewniając w ten sposób stronom postępowania oraz społeczeństwu minimalne standardy prawidłowo zaplanowanego oraz rzetelnego procesu sądowego. Właściwy przebieg rozprawy będzie mieć bezpośredni wpływ na zrozumienie oraz przyjęcie ostatecznego orzeczenia przez strony postępowania oraz opinię publiczną. Powinno ona również udostępniać sędziemu wszystkie elementy konieczne do dokonania prawidłowej oceny sprawy; zatem ma decydujący wpływ na jakość orzeczenia sądowego. Rozprawa powinna odbywać się zawsze, kiedy jest to zalecane przez orzecznictwo ETPCz.

30.          Przejrzysta oraz otwarta rozprawa, jak również zgodność z zasadą kontradyktoryjności oraz zasadą równości broni są koniecznymi warunkami wstępnymi, jeżeli orzeczenie ma być przyjęte przez strony postępowania oraz opinię publiczną.

31.          Aby orzeczenie sądowe posiadało wysoką jakość musi ono być ogólnie postrzegane przez strony postępowania oraz przez społeczeństwo, jako wynik prawidłowego zastosowania przepisów prawnych, uczciwego postępowania oraz odpowiedniej rzeczowej oceny, jak również musi być faktycznie wykonalne. Tylko wtedy strony postępowania będą przekonane o tym, że ich sprawa została rozpatrzona i potraktowana w prawidłowy sposób, a społeczeństwo będzie postrzegać orzeczenie, jako czynnik przywracający społeczną harmonię. Dla osiągnięcia tych celów konieczne jest spełnienie określonych wymagań.

32.          Wszystkie orzeczenia sądowe muszą być zrozumiałe, napisane jasnym i prostym językiem – co stanowi warunek wstępny do tego, by zostały zrozumiane przez strony postępowania oraz opinię publiczną. Wymaga to, by były one logicznie zorganizowane, z jasnym uzasadnieniem zrozumiałym dla wszystkich[10].

33.          Każdy sędzia może zdecydować się na zastosowanie własnego stylu oraz struktury lub skorzystać ze standardowych modeli, jeżeli takowe istnieją. CCJE zaleca, by organy sądownicze opracowały kompendium dobrych praktyk w celu ułatwienia sporządzania orzeczeń.

34.          Zasadniczo orzeczenia sądowe muszą posiadać uzasadnienie[11]. Jakość orzeczenia sądowego zależy głównie od jakości jego uzasadnienia. Właściwe uzasadnienie jest konieczne i nie powinno zostać zaniedbane w celu szybszego wydania orzeczenia. Właściwe uzasadnienie wymaga od sędziów dysponowania odpowiednim czasem na przygotowanie orzeczenia.

35.          Właściwe uzasadnienie nie tylko ułatwia stronom postępowania zrozumienie oraz przyjęcie orzeczenia, ale przede wszystkim zapobiega jego dowolnej interpretacji. Po pierwsze, zobowiązuje sędziego do odpowiedzi na żądania stron postępowania oraz określenia punktów uzasadniających orzeczenie w oparciu o przepisy prawa; po drugie umożliwia społeczeństwu zrozumienie funkcjonowania systemu sądownictwa.

36.          Uzasadnienie musi być spójne, jasne, jednoznaczne oraz nie może być sprzeczne. Musi umożliwiać czytelnikowi zrozumienie ciągu argumentów, które doprowadziły sędziego do wydania orzeczenia.

37.          Uzasadnienie musi odzwierciedlać postępowanie sędziów zgodnie z zasadami sformułowanymi przez Europejski Trybunał Praw Człowieka (tj. poszanowaniem prawa do obrony oraz prawa do rzetelnego procesu sądowego). W przypadku, gdy orzeczenia tymczasowe dotyczą wolności jednostki (np. nakazy aresztowania) lub mogą wpłynąć na prawa jednostek lub majątek (np. dozór tymczasowy nad dzieckiem lub zajęcie nieruchomości lub rachunku bankowego tytułem zabezpieczenia), wymagane jest przedstawienie odpowiedniego uzasadnienia.

38.          Uzasadnienie musi ustosunkowywać się do żądań zgłaszanych przez strony, tj. do ich poszczególnych podstaw roszczeń oraz podstaw obrony. Jest to istotne zabezpieczenie, ponieważ zapewnia strony postępowania o rozpatrzeniu i wzięciu pod uwagę ich wniosków przez sędziego. Uzasadnienie musi być wolne od obraźliwych lub niepochlebnych uwag na temat stron postępowania.

39.          Nie wpływając na możliwość lub nawet zobowiązanie sędziów do działania z urzędu w pewnych kontekstach, sędziowie muszą jedynie odpowiadać na stosowne argumenty umożliwiające rozstrzygnięcie sporu.

 

40.          Uzasadnienie nie powinno być zbyt długie, gdyż należy znaleźć odpowiednią równowagę pomiędzy zwięzłością a właściwym zrozumieniem orzeczenia.

41.          Zobowiązanie sądów do uzasadniania orzeczeń nie oznacza odpowiadania na każdy argument podniesiony przez obronę, służący wsparciu każdej z podstaw obrony. Zakres tego obowiązku może się różnić w zależności od charakteru orzeczenia. Zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka[12], zakres oczekiwanego uzasadnienia zależy od różnych argumentów dostępnych dla każdej ze stron postępowania, jak również od różnego rodzaju przepisów prawnych, zwyczajów oraz zasad doktrynalnych, jak i różnych praktyk dotyczących prezentowania oraz sporządzania wyroków i orzeczeń w różnych państwach. W celu poszanowania zasady rzetelnego procesu sądowego, uzasadnienie musi dowodzić, że sędzia rzeczywiście zbadał wszystkie główne kwestie, które zostały mu/jej przedłożone[13]. W przypadku ławy przysięgłych, obowiązkiem sędziego jest wyjaśnienie faktów oraz kwestii, o których ława przysięgłych musi zdecydować.

42.          Pod względem zawartości, orzeczenie sądowe obejmuje analizę kwestii faktycznych oraz prawnych stanowiących sedno sporu.

43.          Analizując kwestie faktyczne, sędzia może musieć odnieść się do zastrzeżeń związanych z dowodem, zwłaszcza jeżeli chodzi o jego dopuszczalność. Sędzia rozważy również wagę dowodu rzeczowego, który może mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia sporu.

44.          Analiza kwestii prawnych wiąże się z zastosowaniem krajowych, europejskich [14] oraz międzynarodowych przepisów prawnych.[15] Uzasadnienie powinno odnosić się do stosownych przepisów Konstytucji lub stosownych krajowych, europejskich lub międzynarodowych przepisów prawa. Tam, gdzie jest to stosowne, nawiązanie do krajowego, europejskiego lub międzynarodowego orzecznictwa, w tym nawiązanie do orzecznictwa sądów innych krajów, jak również nawiązanie do literatury prawniczej, może być przydatne, lub, w przypadku systemu common law, nawet niezbędne.

45.          W krajach o systemie prawa precedensowego (common law), orzeczenia sądów wyższej instancji rozstrzygające kwestie prawne, działają jako wiążące precedensy w późniejszych identycznych sporach. W krajach o systemie prawa cywilnego, orzeczenia nie mają takiego skutku, jednakże, mogą zawierać wartościowe wskazówki dla innych sędziów, zajmujących się podobnymi sprawami lub kwestiami, w sprawach, które obejmują istotne kwestie społeczne lub prawne. Zatem, uzasadnienie wynikające ze szczegółowej analizy przywoływanych kwestii prawnych, musi być w takich sprawach sporządzane ze szczególną uwagą, aby spełnić oczekiwania stron postępowania oraz społeczeństwa.

46.          W wielu sprawach, analiza kwestii prawnych oznacza interpretację przepisów prawnych.

47.          Uznając prawo sędziów do interpretowania prawa, należy również pamiętać o zobowiązaniu sędziów do propagowania pewności prawnej. Pewność prawna istotnie gwarantuje przewidywalność treści oraz stosowanie przepisów prawnych, przyczyniając się do zapewnienia systemu sądownictwa wysokiej jakości.

48.          Mając ten cel na uwadze, sędziowie stosować będą zasady interpretacyjne obowiązujące w prawie krajowym oraz międzynarodowym. W krajach o systemie prawa precedensowego (common law), będą kierować się stosownych precedensem. W krajach o systemie prawa cywilnego, będą kierować się orzecznictwem, w szczególności sądów najwyższych, których obowiązki obejmują zapewnienie jednolitości orzecznictwa.

49.          Na ogół sędziowie powinni konsekwentnie stosować przepisy prawa. Jednakże, kiedy sąd postanawia odstąpić od wcześniejszego orzecznictwa, należy to wyraźnie wskazać w orzeczeniu. W wyjątkowych okolicznościach, uznaje się za stosowne, aby sąd zaznaczył, że nowa interpretacja ma zastosowanie wyłącznie od daty wydania orzeczenia lub daty określonej w takim orzeczeniu.

 

50.          Liczba spraw trafiających do sądów wyższej instancji może również wpłynąć na szybkość oraz jakość wydania orzeczenia sądowego. CCJE zaleca wprowadzenie mechanizmów, odpowiednich dla tradycji prawnych każdego kraju, regulujących dostęp do takich sądów.

51.          W niektórych krajach sędziowie mogą wyrażać zdania zbieżne lub odrębne. W takich przypadkach zdania odrębne powinny być publikowane razem ze zdaniem większości. W ten sposób sędziowie wyrażają swoje całkowicie lub częściowo odmienne zdanie odnośnie decyzji podjętej przez większość sędziów, którzy wydali orzeczenie oraz przedstawiają uzasadnienie swojego odmiennego zdania, lub utrzymują, że orzeczenie wydane przez sąd może lub powinno być oparte na uzasadnieniu innym od przyjętego. Może się to przyczynić do poprawy treści orzeczenia, jak również może pomóc w zrozumieniu orzeczenia oraz ewolucji prawa.

52.          Zdania odrębne powinny posiadać należyte uzasadnienie, odzwierciedlając uznanie przez sędziów faktów oraz prawa.

53.          Każdy nakaz wydany w lub wynikający z orzeczenia sądowego powinien być napisany jasnym i jednoznacznym językiem, tak by od razu stał się skuteczny, lub w przypadku nakazu wykonania lub zaniechania czynności lub nakazu zapłaty, od razu wykonalny.

54.          Zgodnie z interpretacją Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, prawo do rzetelnego procesu sądowego, zapisane w art. 6 EKOPC, wskazuje nie tylko na to, że orzeczenie sądowe musi zostać wydane w stosownym czasie, ale również, że musi być, tam gdzie stosowne, wykonalne na rzecz wygrywającej strony. W rzeczywistości Konwencja nie ustanawia teoretycznej ochrony praw człowieka, ale ma na celu przekonać, że ochrona, którą zapewnia daje praktyczne rezultaty.

55.          Taki nakaz musi posiadać odpowiednio następujące główne cechy:

(i) Po pierwsze, musi, tam gdzie to stosowne, być wykonalny pod względem treści: oznacza to, że orzeczenie musi obejmować skuteczne postanowienia, z których jasno wynika, bez wątpliwości lub nieporozumienia, nałożenie przez sąd kary, zobowiązania lub wydanie nakazu. Niejasne orzeczenie, które może prowadzić do różnych interpretacji, niekorzystnie wpływa na skuteczność oraz wiarygodność procesu sądowego.

(ii) Nakaz musi również być wykonalny zgodnie ze stosownym systemem egzekucji: oznacza to sposób jego skutecznego wykonania. W większości systemów prawnych istnieją procedury, za pomocą których wykonanie może być wstrzymane lub zawieszone. Wstrzymanie lub zawieszenie w niektórych przypadkach jest niewątpliwie prawnie uzasadnione. Może być również wykorzystywane dla celów taktycznych, a nieodpowiednie zasądzenie wstrzymania lub zawieszenia może doprowadzić do paraliżu procesu sadowego i spowodować bezskuteczność strategii proceduralnych, określonych dla wydawania orzeczeń sadowych. W celu zapewnienia skuteczności wymiaru sprawiedliwości, wszystkie kraje powinny posiadać procedury dotyczące postępowania zabezpieczającego[16].

56.          Skuteczny nakaz (w sprawach niekarnych) może stać się bezużyteczny w przypadku braku prostej i skutecznej procedury umożliwiającej jego wykonanie. Ważne jest, by taka procedura podlegała nadzorowi sądowemu, prowadzonemu przez sędziów mogących rozwiązywać trudności, które mogą powstać w trakcie procesu egzekucji orzeczenia, zgodnie ze skutecznymi procedurami, które nie powinny wiązać się z nieodpowiednimi kosztami, poniesionymi przez strony postępowania.

57.          CCJE podkreśla, że wartość merytoryczna indywidualnych orzeczeń sądowych jest przede wszystkim kontrolowana przez procedury apelacyjne lub kontrolne dostępne w sądach krajowych oraz przez prawo do dostępu do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Państwa powinny zapewnić, że ich krajowe procedury spełniają wymagania określone w orzeczeniach Trybunału.

58.          Od lat dziewięćdziesiątych, wzrasta świadomość tego, że jakość orzeczeń sądowych nie może być właściwie oceniana wyłącznie z perspektywy rzeczywistej wartości prawnej orzeczeń. Jak wskazano w pierwszej części niniejszej Opinii, na jakość orzeczeń sądowych wpływa jakość wszystkich czynności przygotowawczych, poprzedzających ich wydanie, i dlatego należy analizować system prawny jako całość. Ponadto, z perspektywy osób kierujących swoje sprawy na drogę sądową, liczy się nie tylko jakość prawna sensu stricto faktycznego orzeczenia; należy również zwrócić uwagę na inne aspekty takie jak długość, przejrzystość oraz sposób prowadzenia postępowania, sposób, w jaki sędzia porozumiewa się ze stronami postępowania oraz sposób, w jaki wymiar sprawiedliwości odpowiada przed społeczeństwem za swoje funkcjonowanie.

59.          CCJE podkreśla, że żadna metoda oceny jakości orzeczeń sądowych nie powinna ingerować w niezawisłość sądownictwa jako całości, lub w odniesieniu do indywidualnych sędziów.

60.          Ocena jakości orzeczeń sądowych musi być dokonywana przede wszystkim na podstawie fundamentalnych zasad EKOPC. Nie może być ona dokonywana wyłącznie w świetle rozważań o charakterze gospodarczym lub kierowniczym. Korzystanie z metod gospodarczych należy starannie rozważyć. Rolą sądownictwa jest przede wszystkim stosowanie oraz nadawanie mocy prawnej przepisom prawa i nie może ona być prawidłowo analizowana pod względem skuteczności gospodarczej.

61.          Każdy system oceny jakości powinien ściśle dążyć do propagowania podnoszenia poziomu jakości orzeczeń sądowych, a nie pełnić roli czysto administracyjnego narzędzia lub stanowić celu samego w sobie. Nie jest to instrument zewnętrznej kontroli sądownictwa.

62.          CCJE przypomina, że oceny jakości wymiaru sprawiedliwości, tj. działania systemu sądów jako całości lub indywidualnego sądu lub miejscowej grupy sądów, nie należy mylić z oceną zawodowych umiejętności indywidualnego sędziego dokonywaną dla innych celów[17].

63.          Procedury dokonywania oceny powinny przede wszystkim dążyć do określenia potrzeby, jeżeli taka zachodzi, zmiany ustawodawstwa, zmiany lub usprawnienia procedur sądowych i/lub dalszego szkolenia sędziów oraz pracowników sądu.

64.          Tematy, metody oraz procedura oceny powinny być odpowiednio określone oraz powinny być zrozumiałe. Powinny być określone przez sędziów, lub w bliskiej współpracy z sędziami.

65.          Ocena musi być przejrzysta. Dane osobowe oraz określające sędziów muszą pozostać poufne.

66.          Ocena jakości orzeczeń sądowych nie powinna prowadzić do tego, by sędziowie zajmowali się faktami lub wydawali orzeczenia dotyczące istoty sprawy w jednakowy sposób, bez uwzględniania okoliczności szczególnych dla każdej sprawy.

67.          Każda ocena orzeczeń sądowych musi uwzględniać różne rodzaje oraz instancje sądów, różne rodzaje sporów oraz odmienne umiejętności i kompetencje wymagane do ich rozstrzygnięcia.

68.          CCJE podkreśla, że (szczególnie przy korzystaniu ze statystyk dotyczących ilości oraz jakości) pożądana jest kombinacja różnych metod oceny, połączonych ze wskaźnikami jakości oraz wielorakimi źródłami informacji. Żadna metoda nie powinna być nadrzędna w stosunku do innych metod. Metody oceny mogą zostać zaakceptowane, pod warunkiem, że podchodzi się do nich z koniecznym rygorem naukowym, wiedzą i uwagą, oraz że zostały określone w przejrzysty sposób. Ponadto, systemy dokonywania oceny nie mogą kwestionować zasadności orzeczeń sądowych.

69.          CCJE uważa, że państwa niekoniecznie są zobowiązane do przyjęcia takich samych systemów dokonywania oceny oraz podejścia metodologicznego; oraz że, chociaż w zakresie niniejszej Opinii nie mieści się tworzenie szczegółowego komentarza dotyczącego różnych systemów oceny jakości, niemniej możliwe jest, na podstawie doświadczeń krajowych, sporządzenie listy najbardziej odpowiednich metod.

70.          CCJE zachęca do dokonywania wzajemnej oceny oraz samooceny sędziów. CCJE zachęca również do udziału osób „zewnętrznych” (np. prawnicy, prokuratorzy, profesorowie wydziałów prawa, obywatele, pozarządowe organizacje krajowe oraz międzynarodowe) w dokonywaniu oceny, z zastrzeżeniem pełnego poszanowania niezawisłości sądownictwa. Taka zewnętrzna ocena nie może oczywiście być używana jako metoda kompromitująca niezawisłość sądownictwa lub integralność procesu sądowego. Pierwszym punktem odniesienia w ocenie orzeczeń sądowych musi być dostępność terminowej oraz skutecznej procedury odwoławczej.

 

71.          Poprzez orzecznictwo, analizę praktyk sądowych oraz sprawozdania roczne, sądy wyższej instancji mogą wpłynąć na jakość orzeczeń sądowych oraz ich ocenę; pod tym względem, niezmiernie ważne jest, by orzecznictwo było jasne, spójne oraz niezmienne. Sądy wyższej instancji mogą również wpłynąć na jakość orzeczeń sądowych poprzez opracowanie wytycznych dla sądów niższej instancji, w których uwagę zwraca się na obowiązujące zasady, zgodnie ze stosownym orzecznictwem.

72.          Ilościowe metody statystyczne wiążą się z prowadzeniem statystyk na poziomie sądu (statystyki dotyczące spraw w toku, jak również wniesionych spraw oraz spraw, w których wydano orzeczenia, liczby rozpraw w każdej ze spraw, rozpraw odwołanych, długości postępowania, itd.). Ilość pracy wykonywanej przez sąd jest jednym z kryterium miary możliwości zaspokojenia potrzeb obywateli przez wymiar sprawiedliwości. Możliwość ta stanowi jeden ze wskaźników jakości wymiaru sprawiedliwości. Taka metoda analizy wyjaśnia działalność sądu, ale sama nie może być wystarczająca do oceny tego, czy faktycznie wydane orzeczenia są wystarczającej jakości. Charakter orzeczeń zależy od merytorycznej wartości każdej indywidualnej sprawy. Sędzia może, na przykład, musieć wydać szereg powiązanych orzeczeń w sprawach o niskiej wartości merytorycznej. Statystyki nie stanowią właściwej wskazówki w każdej sprawie, i zawsze muszą być umieszczone we właściwym kontekście. Niemniej jednak, metoda ta umożliwia ocenę tego, czy sprawami zajęto się w odpowiednich ramach czasowych, lub czy istnieją jakieś zaległości, które mogą usprawiedliwiać przydzielenie dodatkowych środków oraz podjęcie czynności mających na celu ich zmniejszenie lub wyeliminowanie.

73.          W przypadku jakościowej metody statystycznej, orzeczenia klasyfikowane są według rodzaju, przedmiotu oraz stopnia złożoności. Metoda ta umożliwia określenie wagi różnych rodzajów spraw, w celu ustalenia skutecznego oraz poprawnego podziału pracy oraz minimalnego oraz maksymalnego obciążenia pracą, jakie może być wymagane od sądu. Cechą tej metody jest to, że uwzględnia ona specyfikę pewnych spraw lub rodzajów kwestii, tak by mieć na uwadze fakt, że w przypadku niektórych spraw, mimo że liczba wydanych orzeczeń jest ograniczona, wymagany jest znaczny nakład pracy. Jednakże, trudność związana z jakościową oceną statystyczną polega na określeniu tego, jakie czynniki należy wziąć pod uwagę oraz w ustaleniu, które organy są właściwe do ich określenia.

74.          Zarówno ograniczona liczba apelacji, jak i liczba skutecznych apelacji może być obiektywnie sprawdzalnym oraz stosunkowo wiarygodnym wskaźnikiem jakości. Jednakże, CCJE podkreśla, że liczba apelacji oraz poziom ich skuteczności niekoniecznie odzwierciedlają jakość orzeczenia stanowiącego przedmiot apelacji. Skuteczna apelacja może być jedynie inną oceną problemowej kwestii dokonaną przez sędziego apelacyjnego, którego orzeczenie mogłoby zostać uchylone, gdyby sprawa trafiła do sądu wyższej instancji[18].

75.          Krajowe oraz międzynarodowe organy odpowiedzialne za ocenę orzeczeń sądowych powinny składać się z członków, którzy są w pełni niezależni od władzy wykonawczej. Aby uniknąć presji, w krajach, w których działa Rada Sądownictwa[19], Radzie tej powinna zostać powierzona ocena jakości orzeczeń. W ramach Rady, przetwarzanie danych oraz ocena jakości powinny być podejmowane przez wydziały inne niż te, które odpowiedzialne są za dyscyplinę sądową. Z tego samego powodu, w krajach, w których Rada Sądownictwa nie funkcjonuje, oceną jakości orzeczeń powinien zajmować się specjalny organ posiadający taką samą gwarancję zachowania niezawisłości sędziów, jaką ma Rada Sądownictwa.