Strasburg, 25 listopada 2005                                                     CCJE (2005) OP Nr 7

[ccje/2005/docs/ccje (2005) op n°7]

RADA KONSULTACYJNA SĘDZIÓW EUROPEJSKICH

(CCJE)

OPINIA Nr 7 (2005)

RADY KONSULTACYJNEJ SĘDZIÓW EUROPEJSKICH (CCJE)

DO WIADOMOŚCI KOMITETU MINISTRÓW

RADY EUROPY

 „WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI I SPOŁECZEŃSTWO”

uchwalona przez CCJE

podczas jej 6 posiedzenia

(Strasburg, 23-25 listopada 2005 r.)

WPROWADZENIE

1.         Na rok 2005 Rada Konsultacyjna Sędziów Europejskich (CCJE) otrzymała zadanie[1] przyjęcia opinii na temat „Wymiaru sprawiedliwości i społeczeństwa” do wiadomości Komitetu Ministrów Rady Europy.

2.         W związku z tym, CCJE rozważyła następujące punkty, które pojawiają się w Ramowym globalnym planie działania dla sędziów w Europie:

q  stosunki ze społeczeństwem, rola edukacyjna sądów w demokracji (patrz: Część V b Planu działania),

q  relacje z wszystkimi osobami zaangażowanymi w postępowania sądowe (patrz Część V c Planu działania);

q  dostępność, uproszczenie i klarowność języka używanego przez sąd w postępowaniu i decyzjach (patrz Część V d planu działań).

3.         Prace przygotowawcze były prowadzone na podstawie poniższych elementów:

- uwzględnienie dorobku prawnego Rady Europy, a także wyników 5 posiedzenia prezesów europejskich sądów najwyższych  na temat „The Supreme Court: publicity, visibility and transparency (Sąd Najwyższy: promocja, widoczność i przejrzystość)” (Lublana, 6-8 października 1999),   Konferencji przewodniczących stowarzyszeń sędziów na temat „Wymiar sprawiedliwości a społeczeństwo” (Wilno, 13-14 grudnia 1999) i Europejskiej Konferencji Ministerialnej na temat polityki środków masowego przekazu (Kijów, Ukraina, 10-11 marca 2005);

- odpowiedzi delegacji na ankietę (z notą wyjaśniającą) przygotowaną przez wiceprzewodniczącego CCJE i przedłożoną na posiedzenie plenarne CCJE, które odbyło się w Strasburgu w dniach 22-24 listopada 2004;

- raport przygotowany przez specjalistę z CCJE na ten temat, Pana Eric COTTIER (Szwajcaria);

- wystąpienia uczestników II Europejskiej Konferencji Sędziów na temat „Wymiar sprawiedliwości i media”, zorganizowanej przez Radę Europy w ramach polskiego przewodnictwa w Komitecie Ministrów z inicjatywy CCJE we współpracy z Krajową Radą Sądownictwa i przy wsparciu polskiego Ministerstwa Sprawiedliwości (Kraków, Polska, 25-26 kwietnia 2005);[2];

- projekt opinii przygotowany przez Grupę Roboczą CCJE (CCJE-GT) w 2005 roku.

4.         Przygotowując niniejszą opinię, CCJE uwzględniła również „Deklarację Warszawską”, wydaną przez III Szczyt Szefów Państw i Rządów Rady Europy, który odbył się w Warszawie w dniach 16-17 maja 2005 roku, przy czym Szczyt potwierdził zobowiązanie do „umocnienia praworządności w całej Europie budując na potencjale Rady Europy do ustanawiania standardów”.  W tym kontekście, szefowie państw i rządów podkreślili „rolę niezależnego i skutecznego wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich”.

5.         Niniejsza opinia dotyczy (A) relacji sądów ze społeczeństwem, ze szczególnym uwzględnieniem roli  sądów w demokracji, (B) relacji sądów z osobami zaangażowanymi w postępowania sądowe, (C) relacji sądów z mediami, oraz (D) dostępności, prostoty i jasności języka stosowanego przez sądy podczas postępowania i w orzeczeniach.

A.        STOSUNKI SĄDÓW ZE SPOŁECZEŃSTWEM ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM ROLI SĄDÓW W DEMOKRACJI

6.         Rozwój demokracji w państwach europejskich oznacza, że obywatele powinni otrzymywać odpowiednie informacje na temat organizacji władz publicznych i warunków w których przepisy są formułowane. Ponadto równie ważne dla obywateli jest by znali sposób funkcjonowania instytucji wymiaru sprawiedliwości.

7.         Wymiar sprawiedliwości jest podstawowym składnikiem społeczeństw demokratycznych. Ma za zadanie rozstrzygać spory pomiędzy stronami oraz, poprzez wydawane decyzje, pełnić rolę „normatywną” i „edukacyjną” , przekazując obywatelom odpowiednie wskazówki, informacje i potwierdzenia co do prawa i jego praktycznego stosowania.[3]

8.         Sądy są, i fakt ten jest akceptowany przez ogół społeczeństwa, właściwym forum ustalania praw i obowiązków oraz rozstrzygania sporów ich dotyczących; społeczeństwo szanuje i ufa w zdolność sądów do wypełniania tej funkcji^[4]. Jednak pojmowanie roli sądownictwa w demokracjach - zwłaszcza zrozumienie, że obowiązkiem sędziego jest stosowanie prawa w sposób sprawiedliwy i bezstronny, bez względu na ewentualne naciski społeczne lub polityczne - różni się znacznie w różnych krajach i ustrojach społeczno-gospodarczych w Europie. Poziom zaufania do działalności sądów nie jest w związku z tym jednorodny[5]. Odpowiednie informacje o funkcjach sądownictwa i jego roli, przy pełnej niezależności od innych władz publicznych, mogą zatem skutecznie przyczyniać się do lepszego zrozumienia sądów jako fundamentu demokratycznych systemów konstytucyjnych, jak również granic ich działalności.

9.         Większość doświadczeń obywateli z ich systemem sądowym  jest ograniczona do jakiegokolwiek ich udziału w charakterze stron postępowania, świadków lub ławników. Rola mediów jest niezbędna przy rozpowszechnianiu wśród opinii publicznej informacji na temat roli i działalności sądów (patrz rozdział C poniżej); ale oprócz komunikacji za pośrednictwem mediów, omówienia CCJE podkreślały znaczenie tworzenia bezpośrednich kontaktów między sądami a ogółem społeczeństwa.  Integracja wymiaru sprawiedliwości w społeczeństwo wymaga by system sądownictwa otworzył się i przedstawił się. Chodzi o to, aby sądy nie stały się widowiskiem cyrku medialnego, ale by przyczynić się do przejrzystości procesu sądowego. Oczywiście pełna przejrzystość jest niemożliwa, w szczególności ze względu na konieczność ochrony skuteczności śledztwa i interesów osób zaangażowanych, ale zrozumienie tego jak działa system sądowniczy ma niewątpliwie wartość edukacyjną i powinno przyczynić się do zwiększenia zaufania społeczeństwa do funkcjonowania sądów.

10.       Pierwszym sposobem, aby uczynić instytucje sądowe bardziej dostępnymi, jest wprowadzenie ogólnych środków informowania opinii publicznej o działalności sądów.

11.       W związku z tym, CCJE odsyła do swoich zaleceń zawartych w Opinii Nr 6 (2004) dotyczącej pracy edukacyjnej  sądów oraz konieczności organizowania wizyt dla uczniów i studentów czy jakiejkolwiek innej grupy osób zainteresowanych pracą sądów. Nie zmienia to faktu, że pozostaje równieżważnym obowiązkiem państwa by udzielać wszystkim uczniom lub studentom szkolenia obywatelskiego, w którym znaczną uwagę poświęca się wymiarowi sprawiedliwości.

12.       Ta forma komunikacji jest bardziej skuteczna, jeśli są w nią bezpośrednio zaangażowane osoby pracujące w systemie sądownictwa. Odpowiednie programy szkolne i uniwersyteckie (nie ograniczające się do wydziałów prawa) powinny obejmować omawianie systemu sądownictwa (w tym wystąpienia sędziów  w salach szkolnych i uniwersyteckich), wizyty w sądach i aktywne nauczanie procedur sądowych (odgrywanie scenek, uczestnictwo w rozprawach itp.)[6]. Sądy i stowarzyszenia sędziów  mogą w tym zakresie współpracować ze szkołami, uczelniami i innymi instytucjami edukacyjnymi, przekazując specyficzny sędziowski punkt widzenia w programach nauczania i debacie publicznej.

13.       CCJE już ogólnie wskazała, że same sądy powinny uczestniczyć w rozpowszechnianiu informacji na temat dostępu do wymiaru sprawiedliwości (w drodze okresowych sprawozdań, drukowanych poradników obywatelskich, rozwiązań internetowych, biur informacyjnych itp.); CCJE także zaleca opracowanie programów edukacyjnych mających na celu przekazywanie szczegółowych informacji (np. co do charakteru dostępnych postępowań; średniego czasu trwania postępowania w różnych sądach, kosztów sądowych; alternatywnych sposobów rozstrzygania sporów oferowane stronom; przełomowych orzeczeń sądowych) (patrz: pkt 12-15 opinii CCJE nr 6 (2004)).

14.       Sądy powinny brać udział w  ogólnych ramowych programach organizowanych przez inne instytucje państwowe (ministerstwa sprawiedliwości i ministerstwa edukacji, szkoły wyższe itp.). Jednak w opinii CCJE sądy powinny również podejmować własne inicjatywy w tym zakresie.

15.       O ile stosunki z poszczególnymi użytkownikami wymiaru sprawiedliwości są tradycyjnie utrzymywane przez sądy, choć w nieuporządkowany sposób, w przeszłości sądy niechętnie nawiązywały bezpośrednie kontakty z członkami społeczeństwa, którzy nie biorą udziału w postępowaniu. Jawność przesłuchań w sensie zapisanym w art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPC) jest tradycyjnie postrzegana jako jedyny kontakt między sądami i ogółem społeczeństwa, czyniąc mass media jedynymi interlokutorami sądów.  Taka postawa szybko się zmienia. Obowiązki bezstronności i swobodnego uznania , należące do sędziów nie mogą być obecnie uważane za przeszkodę utrudniającą sądom odgrywanie aktywnej roli w informowaniu opinii publicznej, ponieważ ta rola jest prawdziwą gwarancją niezawisłości sędziowskiej. CCJE uważa, że państwa członkowskie powinny zachęcać sądownictwo do podejmowania takiej aktywnej roli w tym kierunku, poprzez rozszerzenie i poprawę zakresu ich „roli edukacyjnej” opisanej w pkt 9-12 powyżej. Nie powinno to ograniczać się do wydawania decyzji; sądy powinny działać w charakterze podmiotów komunikujących i moderatorów. CCJE uważa, że chociaż do tej pory sądy po prostu godziły się na udział w programach edukacyjnych, jeżeli były zaproszone, obecnie konieczne jest, by sądy stawały się również promotorami takich programów.

16.       CCJE rozważyła bezpośrednie inicjatywy sądów z obywatelami, nie zależące od aktywności mediów i/lub działań, za które odpowiedzialne są inne instytucje. Następujące środki zostały uznane i są zalecane:

- tworzenie w sądach biur zajmujących się usługami recepcyjnymi i informacyjnymi;

- dystrybucja materiałów drukowanych, otwieranie stron internetowych w ramach działalności sądów;

- organizowanie przez sądy kalendarza odbywających się forów edukacyjnych i/lub regularnych spotkań otwartych, w szczególności wobec obywateli, organizacji pożytku publicznego, polityków, studentów („programy pomocowe”).

17.       Szczegółową dyskusję poświęcono przez CCJE tym „programom pomocowym”.  CCJE odnotowuje z zainteresowaniem, że w niektórych krajach sądy organizowały, często przy wsparciu ze strony innych podmiotów społecznych, inicjatywy edukacyjne wprowadzające nauczycieli, uczniów, rodziców, prawników, liderów społecznych i media do sądów by spotykać się z sędziami i zapoznać się z wymiarem sprawiedliwości. Takie programy zazwyczaj włączanie korzystania ze specjalistów wraz z przygotowanymi materiałami i zapewnić sieć na rzecz rozwoju zawodowego nauczycieli. 

18.       Niektóre działania są dostosowane do osób, które ze względu na ich otoczenie społeczno-ekonomiczne i kulturowe nie są w pełni świadomi swoich praw i obowiązków i dlatego nie dochodzą swoich praw lub, co gorsza, podlegają postępowaniom sądowym na skutek niewykonania swoich obowiązków. Wizerunkiem wymiaru sprawiedliwości u najbardziej potrzebujących grup społecznych zajmują się zatem programy ściśle powiązane z rozwiązaniami dotyczącymi „dostępu do wymiaru sprawiedliwości”, w tym m.in. pomocy prawnej, usług informacji publicznej, bezpłatnego pełnomocnika, bezpośredniego dostępu do sędziego w sprawach drobnych roszczeń itd. (patrz rozdział A Opinii CCJE w nr 6 (2004)).

19.       CCJE zaleca ogólne wsparcie ze strony europejskich systemów sądownictwa i państw, na poziomie krajowym i międzynarodowym, dla wyżej opisanych sądowych „programów pomocowych”; powinny one stać się powszechną praktyką. CCJE uważa, że programy te wykraczają poza zakres ogólnych informacji kierowanych do społeczeństwa. Mają one na celu kształtowanie prawidłowego postrzegania roli sędziego w społeczeństwie.  W tym kontekście, CCJE jest zdania, że - choć to  ministerstwa sprawiedliwości i ministerstwa edukacji mają obowiązek przedstawiania ogólnych informacji na temat funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości oraz określenia szkolnych i uniwersyteckich programów studiów - to same sądy, zgodnie z zasadą niezawisłości sędziowskiej, powinny być uznane za podmiot właściwy do ustanowienia „programów pomocowych” i organizowania regularnych inicjatyw polegających na prowadzeniu ankiet, organizowaniu grup fokusowych, angażowania adwokatów/radców i badaczy akademickich do występowania na forach publicznych, itd. W istocie takie programy mają na celu poprawę zrozumienia i zaufania społeczeństwa do swojego systemu wymiaru sprawiedliwości oraz, bardziej ogólnie, wzmocnienia niezależności sądownictwa.

20.       W opinii CCJE, aby opracować powyższe programy, sędziowie powinni mieć możliwość odbycia specjalnego szkolenia w zakresie relacji z opinią publiczną.  Sądy powinny mieć możliwość zatrudniania pracowników wyspecjalizowanych we współpracy z podmiotami edukacyjnymi (jak wspomniano powyżej, zadanie to może być również zlecone biurom public relations).

21.       CCJE jest zdania, że rolę koordynacji różnych inicjatyw lokalnych, jak również promowania ogólnokrajowych „programów pomocowych” należy powierzyć niezależnemu organowi, o którym mowa w pkt 37 i 45 Opinii CCJE nr 1 (2001). Ten niezależny organ może również, poprzez włączenie korzystania z przygotowanych specjalistów wraz  z przygotowanymi materiałami, zaspokoić bardziej wyrafinowane potrzeby informacyjne ze strony decydentów, pracowników naukowych czy grup interesu publicznego.

22.       CCJE już informowała, że należy zapewnić odpowiednie finansowanie nie podlegające wahaniom politycznym na czynności sądowe, a organy sądowe powinny być zaangażowane w podejmowanie decyzji dotyczące podziału budżetu przez ustawodawców, na przykład poprzez funkcję koordynacyjną ww. niezależnego organu (patrz Opinia nr 2 (2001), pkt 5, 10 i 11). CCJE zaleca by zapewniono odpowiednie finansowanie działań wyjaśniających i zapewniających przejrzystość systemu sądownictwa oraz zasad wymiaru sprawiedliwości społeczeństwu przez sam system sądownictwa, zgodnie z zasadami określonymi w Opinii nr 2 (2001). Wydatki związane z „programami pomocowymi” powinny być ujęte w specjalnej pozycji budżetowej, dzięki czemu nie będą one pokrywane z budżetu operacyjnego sądów.

23.       Dyskusje CCJE wykazały, że w celu skutecznego kształtowania prawidłowego postrzegania wymiaru  sprawiedliwości w społeczeństwie, a podobne zasady jak opracowane dla sędziów, mogą dotyczyć prokuratorów. Mając na uwadze acquis Rady Europy w sprawie prokuratorów[7], CCJE uważa za ważne, by prokuratorzy, w odniesieniu do części postępowania wchodzącej w zakres ich kompetencji, przyczyniali się do przekazywania informacji do publicznej wiadomości..

B.        STOSUNKI SĄDÓW Z UCZESTNIKAMI POSTĘPOWANIA SĄDOWEGO

24.       Na wizerunek wymiaru sprawiedliwości u opinii publicznej wpływają media, ale jest on również w dużym stopniu kształtowany przez wrażenia obywateli, którzy biorą udział w procesach w charakterze stron, świadków lub ławników.

25.       Takie wrażenia będą negatywne, jeśli system wymiaru sprawiedliwości, poprzez swoje podmioty (sędziów, prokuratorów, urzędników sądowych) wykazuje jakąkolwiek stronniczość lub niesprawność. Negatywne postrzeganie tego rodzaju łatwo się rozprzestrzenia.

26.       CCJE zajmowała się w poprzednich opiniach (zwłaszcza Opinie Nr 1 (2001), nr 3 (2002) i nr 6 (2004)), koniecznością zachowania przez sędziów (faktycznej i postrzeganej) ścisłej bezstronności oraz dążenia sądów do osiągnięcia sprawiedliwego rozstrzygnięcia sporu w rozsądnym czasie.  Niniejsza opinia dotyczy unikania lub poprawiania braku wiedzy i zrozumienia na temat wymiaru sprawiedliwości oraz jego funkcjonowania.  

27.       CCJE uważa, że w celu wspierania lepszego zrozumienia roli sądownictwa, należy podjąć wysiłek  zapewnienia, tak dalece jak to możliwe, by pojęcie,   jakie społeczeństwo może mieć o systemie sądownictwa, było dokładne i odzwierciedlało dbałość sędziów i urzędników sądowych o szacunek i zaufanie dotyczące zdolności sądów do wykonywania ich funkcji.  Działanie to będzie musiało wyraźnie pokazywać granice tego, co wymiar sprawiedliwości może zrobić.

28.       Aby poprawić swoje stosunki ze społeczeństwem, wiele systemów wymiaru sprawiedliwości lub poszczególnych sądów uruchomiło programy, które pomagają kształtować: (a) etyczne szkolenie sędziów, pracowników sądów, adwokatów itp.; (b) wyposażenie sądów; (c) postępowanie sądowe.

            a) etyczne szkolenie sędziów, pracowników sądów, adwokatów, itp.

29.       Niektóre programy szkoleniowe mają zapewnić postrzeganie sądów, w ramach wszystkich aspektów ich zachowania, jako traktujące wszystkie strony w taki sam sposób, czyli w sposób bezstronny i bez jakiejkolwiek dyskryminacji ze względu narasę, płeć, religię, pochodzenie etniczne lub status społeczny. Sędziowie i pracownicy sądowi są przygotowani do rozpoznawania sytuacji, w których osoby mogą odczuwać że są traktowani z uprzedzeniem, lub może im się tak wydawać, i radzenia sobie z takimi sytuacjami w sposób zwiększający zaufanie i szacunek dla sądów. Adwokaci organizują i uczestniczą w specjalnych szkoleniach etycznych, nakierowanych na eliminowanie, celowo lub nie, przyczyniania się do nieufności do wymiaru sprawiedliwości.. 

            b) wyposażenie sądów

30.       Niektóre programy ukierunkowane są na przyczyny potencjalnej nieufności wobec sądów, której przyczyny leżą w ich wewnętrznej organizacji. Na przykład, odsuwając fotel prokuratora z dala od ławy i umieszczając go na tym samym poziomie, co obrona wzmocni wrażenie równości broni, które sąd ma sprawiać. Podobnie, usunięcie z pomieszczeń sądowych wszelkich aluzji wizualnych, na przykład do konkretnej religii lub władzy politycznej, może pomóc rozwiać obawy o nieuzasadnione uprzedzenia lub brak niezawisłości sędziów. Pozwalając oskarżonemu na stawienie się bez kajdanek w sądzie, nawet jeśli został tymczasowo aresztowany – z wyjątkiem przypadków, w których istnieje zagrożenie dla bezpieczeństwa –  i wymieniając zabudowę w salach sądowych na inne środki bezpieczeństwa może pomóc uzyskać wyraźniejsze wrażenie, że domniemanie niewinności z którego oskarżeni korzystają jest efektywnie zagwarantowane przez sądy. Należy również wspomnieć o korzyściach w zakresie poprawy przejrzystości sądów, płynących z utworzenia recepcji sądowych w celu zapewnienia użytkownikom usług sądowych z informacją o przebiegu postępowania lub postępów w konkretnej sprawie, aby pomóc użytkownikom z formalnościami, a jeśli wymaga tego układ budynków, towarzyszyć im przy dotarciu do szukanego biura lub sali sądowej.

            c) postępowanie sądowe

31.       Niektóre środki mają na celu pozbycie się z tych części postępowania , które mogą urazić czyjeś uczucia (obowiązkowe odniesienia religijne w przysięgach, formy zwracania się itp.). Inne mają na celu wprowadzić procedury gwarantujące na przykład, że przed pojawieniem się w sądzie, strony, ławnicy lub świadkowie zostaną odebrani, samodzielnie lub grupowo, przez pracowników sądu, którzy opiszą im, ustnie lub za pomocą materiałów audiowizualnych wytworzonych we współpracy z socjologami, jak ma wyglądać ich doświadczenie z sądem. Celem tych prezentacji jest rozwianie wszelkich błędnych wyobrażeń na temat tego, co faktycznie dzieje się w sądach.

32.       CCJE popiera wszystkie działania opisane w pkt 29, 30 i 31, jeśli wzmacniają percepcję publiczną bezstronności sędziów i umożliwiają prawidłowe wymierzanie sprawiedliwości.

C.        RELACJA SĄDÓW Z MEDIAMI

33.       Media mają dostęp do informacji sądowej i rozpraw, zgodnie z warunkami i ograniczeniami ustanowionym przez ustawodawstwo krajowe (patrz np. Zalecenie Rec (2003) 13 w sprawie przekazywania informacji przez media w związku z postępowaniem karnym). Pracownicy mediów mogącałkowicie swobodnie decydować, jakie historie powinny być podane do wiadomości opinii publicznej i jak mają być traktowane. Nie powinno być żadnych prób uniemożliwienia mediom krytykowania organizacji lub funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. System wymiaru sprawiedliwości powinien przyjąć rolę mediów, które jako postronni obserwatorzy mogą naświetlić niedociągnięcia i wnieść konstruktywny wkład w poprawę metod działania sądów oraz jakość oferowanych przez nich usług dla użytkowników.

34.       Sędziowie wyrażają się przede wszystkim poprzez swoje decyzje i nie powinni wyjaśnić ich w prasie lub, bardziej ogólnie, składać publicznych oświadczeń w prasie o rozpatrywanych przez nich sprawach. Niemniej jednak warto byłoby poprawić kontakty między sądami i mediami:

i)         aby wzmocnić zrozumienie ich roli;;

ii)        dla poinformowania społeczeństwa o charakterze, zakresie, ograniczeniach i złożoności pracy sędziego;

iii)       dla skorygowania ewentualnych błędów rzeczowych w raportach dotyczących niektórych spraw.

 

35.       Sędziowie powinni odgrywać rolę nadzorczą nad rzecznikami prasowymi sądów lub pracownikami odpowiedzialnymi za komunikację z mediami.

36.       CCJE odsyła do konkluzji 2. Europejskiej Konferencji Sędziów (patrz pkt 3 powyżej), w których poproszono Radę Europy o umożliwienie zorganizowania regularnych spotkań między przedstawicielami wymiaru sprawiedliwości i mediów oraz rozważenie sporządzenia projektu europejskiej deklaracji w sprawie stosunków między wymiarem sprawiedliwości i mediami stanowiącej uzupełnienie Zalecenia Rec (2003) 13 w sprawie przekazywania informacji przez media w związku z postępowaniem karnym.

37.       Państwa powinny zachęcać do wymiany, w szczególności w postaci okrągłego stołu w sprawie zasad i praktyk każdego zawodu, w celu podkreślenia i wyjaśnienia napotykanych problemów. CCJE uważa, że Rada Europy mogłaby skutecznie ustanowić lub wspierać takie kontakty na szczeblu europejskim, aby doprowadzić do większej spójności postaw europejskich.

38.       Szkoły dziennikarstwa należy zachęcać do wprowadzania kursów na temat instytucji i procedur sądowych.

39.       CCJE jest zdania, że każdy zawód (sędziowie i dziennikarze) powinien opracować kodeks praktyk w relacjach z przedstawicielami pozostałego zawodu oraz o relacjonowaniu spraw sądowych. Jak wskazuje doświadczenie państw, które już mają takie programy systemowe, sądownictwo określiłoby warunki, na których te oświadczenia mogą być wprowadzone do mediów w zakresie spraw sądowych, a dziennikarze tworzyliby własne wytyczne w sprawie relacjonowania o aktualnych sprawach, o publikacji nazwisk (lub zdjęć) osób zaangażowanych w sprawy sądowe (stron, ofiary, świadkowie, prokurator, sędzia śledczy, sędzia orzekający itp.), oraz w sprawie relacjonowania orzeczeń w sprawach przyciągających dużą uwagę opinii publicznej. Zgodnie ze swoją Opinią Nr 3 (2002), pkt 40, CCJE zaleca, aby sądownictwo krajowe podejmowały działania w tym kierunku.

40.       CCJE zaleca ustanowienie skutecznego mechanizmu, który mógłby przybrać formę niezależnego organu, zajmującego się problemami spowodowanymi przez medialne relacje sprawy sądowej lub trudnościami napotykanymi przez dziennikarza przy wypełnianiu jego zadania informowania.  Mechanizm ten umożliwiałby realizację ogólnych zaleceń mających na celu zapobieganie powtarzaniu się problemów .

41.       Konieczne jest również zachęcanie do powołania służb recepcyjnych i informacyjnych w sądach, nie tylko po to, jak wspomniano powyżej, by witać publiczność i pomagać użytkownikom usług sądowych, ale także by pomóc mediom lepiej zrozumieć funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości.

42.       Służby te, nad którymi sędziowie powinni mieć rolę nadzorczą, mogłyby realizować następujące cele:

- przekazywanie streszczeń orzeczeń sądowych dla mediów;

- podawanie mediom rzeczowych informacji o decyzjach sądu;

- kontaktowanie się z mediami w zakresie rozpraw w sprawach cieszących się szczególnym zainteresowaniem opinii publicznej.

- przekazywanie rzeczowych wyjaśnień lub sprostowań w odniesieniu do spraw relacjonowanych w mediach (patrz także pkt 34, iii powyżej). Służby recepcyjne sądu lub rzecznik prasowy sądu[8] może powiadamiać media o zagadnieniach i trudnościach prawnych podniesionych w danej sprawie, organizować logistykę rozpraw i dokonywać odpowiednich uzgodnień praktycznych, w szczególności w celu ochrony osób biorących udział jako strony, ławnicy lub świadkowie.

43.       Wszystkie informacje przekazywane mediom przez sądy powinny być przekazywane w sposób przejrzysty i niedyskryminacyjny.

44.       Kwestia, czy do sali sądowej powinny zostać wpuszczone kamery telewizyjne do celów innych niż czysto proceduralne była przedmiotem szerokich dyskusji, zarówno podczas 2 Konferencji Sędziów Europejskich (patrz pkt 3 powyżej) i na posiedzeniach CCJE. Niektórzy członkowie CCJE wyrazili poważne zastrzeżenia co do tej nowej formy publicznego pokazywania pracy sądów.

45.       Jawność rozpraw sądowych jest jedną z podstawowych gwarancji procesowych w społeczeństwach demokratycznych.  Choć prawo międzynarodowe i prawo krajowe zezwala na wyjątki od zasady, że postępowanie sądowe powinny być przeprowadzane jawnie, ważne jest, by te wyjątki były ograniczone do tych, na które zezwala artykuł 6.1. EKPC.

46.       Zasada jawności postępowania zakłada, że obywatelom i pracownikom mediów powinno się umożliwiać dostęp do sal rozpraw, w której odbywa się proces, ale najnowszy sprzęt audiowizualny daje relacjonowanym zdarzeniom tak szerokie oddziaływanie, że całkowicie przekształca pojęcie rozpraw publicznych. Może to przynieść korzyści w zakresie podnoszenia świadomości społecznej o sposobie prowadzenia postępowania sądowego oraz w zakresie poprawy wizerunku wymiaru sprawiedliwości, ale istnieje również ryzyko, że obecność kamer telewizyjnych w sądzie może zakłócić postępowanie i zmienić zachowanie osób zaangażowanych w proces (sędziowie, prokuratorzy, adwokaci, strony, świadkowie itp.).

47.       W przypadku, gdy odbywa się telewizyjny zapis rozpraw sądowych, należy stosować zamocowane kamery, a przewodniczący składu powinien móc decydować o warunkach filmowania i przerywać nadawanie w dowolnym momencie. Te i wszelkie inne niezbędne środki powinny chronić prawazaangażowanych osób i zapewniać, że rozprawa jest prowadzona prawidłowo.

48.       Opinia osób biorących udział w postępowaniu powinna być również brane pod uwagę, w szczególności w odniesieniu do niektórych rodzajów procesu dotyczących prywatnych spraw  ludzi.

49.       Ze względu na szczególnie silny wpływ transmisji telewizyjnych i ryzyko tendencji do niezdrowej ciekawości, CCJE zachęca  media do rozwijania własnych zawodowych kodeksów postępowania mających na celu zapewnienie wyważonego relacjonowania nagrywanego postępowania, aby ich relacja był obiektywna.

50.       Mogą wystąpić ściśle określone nadrzędne względy uzasadniające filmowanie rozpraw dotyczących konkretnych spraw, na przykład do celów edukacyjnych lub zachowania zapisu filmowego rozprawy o szczególnym znaczeniu historycznym, do przyszłego wykorzystania. W tych przypadkach, CCJE podkreśla potrzebę ochrony osób uczestniczących w procesie, w szczególności poprzez zapewnienie by metody filmowania nie zakłócały prawidłowego przebiegu rozprawy.

51.       O ile media odgrywają kluczową rolę w zapewnieniu społeczeństwu prawa do informacji, i działają, według słów Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, jako “nadzorca demokracji”, media czasami mogą wtrącać się w prywatność ludzi, niszcząc ich reputację lub podważając domniemanie ich niewinności, czyny za które osoby fizyczne mogą legalnie dochodzić zadośćuczynienia w sądzie. Dążenie do sensacyjnych opowieści i konkurencja biznesowa między mediami niosą ze sobą ryzyko przesady i błędu. W sprawach karnych, oskarżeni są czasami publicznie opisywani lub oceniani przez media jako winni przestępstwa zanim sąd stwierdzi ich winę. W przypadku późniejszego uniewinnienia, doniesienia medialne mogą już spowodować nieodwracalne szkody dla ich dobrego imienia, a tego wyrok nie jest w stanie wymazać.

52.       Sądy muszą zatem spełnić swój obowiązek , zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka,  zachowania równowagi pomiędzy sprzecznymi wartościami ochrony ludzkiej godności, prywatności, dobrego imienia i domniemania niewinności z jednej strony a wolnością informacji z drugiej strony.

53.       Jak stwierdzono w konkluzjach 2. Europejskiej Konferencji Sędziów (patrz pkt 3 powyżej), reakcje prawnokarne na naruszenia dóbr osobistych (takich jak dobre imię, godność lub prywatność) powinny ograniczać się do bardzo wyjątkowych przypadków[9]. Jednakże sądy mają obowiązek zapewnić przyznanie odszkodowania cywilnego z uwzględnieniem nie tylko szkody poniesionej przez ofiarę, ale również ciężaru naruszenia i skali danej publikacji.

54.       Sądy powinny mieć prawo, w wyjątkowych przypadkach, ściśle określonych dla uniknięcia oskarżenia o cenzurę, do podjęcia pilnych działań w celu natychmiastowego powstrzymania najpoważniejszych naruszeń dóbr osobistych (takich jak dobre imię, godność lub prywatność) poprzez konfiskatę publikacji lub poprzez zakazy emisji.

55.       Gdy autorytet sędziego lub sądu jest podważany lub atakowany przez media (lub przez aktorów politycznych albo innych aktorów społecznych poprzez media) z przyczyn związanych z wymiarem sprawiedliwości, CCJE jest zdania, że ze względu na obowiązek powściągliwości sędziów, dany sędzia powinien powstrzymać się od reakcji za pośrednictwem tych samych kanałów. Mając na uwadze fakt, że sądy mogą skorygować błędne informacje rozpowszechniane w prasie, CCJE uważa, że byłoby pożądane, aby krajowe organy sądowe korzystały z pomocy osób lub organu (np. Wyższej Rady Sądownictwa i stowarzyszenia sędziów) zdolnego i gotowego do szybkiego i skutecznego reagowania na takie wyzwania lub ataki w odpowiednich przypadkach.

D.        DOSTĘPNOŚĆ, UPROSZCZENIE I KLAROWNOŚĆ JĘZYKA STOSOWANEGO PRZEZ SĄDY W POSTĘPOWANIU I DECYZJACH

56.       Język używany przez sądy w ich procedurach i decyzjach jest nie tylko potężnym narzędziem, którym dysponują, aby spełnić swoją rolę edukacyjną (patrz pkt 6 powyżej), ale jest też, co oczywiste i bardziej bezpośrednie, „prawem w praktyce” dla konkretnych stron procesu.  Dostępność, prostota i klarowność języka sądy są zatem pożądane[10].

57.       CCJE zauważa, że w niektórych krajach europejskich  sędziowie uważają, że bardzo krótkie teksty wyroku wzmacniają autorytet wyroku; w niektórych innych krajach, sędziowie czują się zobowiązani, lub są zobowiązani przez prawo lub praktykę, aby wyjaśnić obszernie na piśmie wszystkie aspekty ich decyzji.

58.       Nie chcąc wchodzić głęboko w tematu, który jest pod silnym wpływem narodowych stylów prawnych, CCJE uważa, że prosty i jasny język sądowy jest korzystny, ponieważ uprzystępnia zasadę państwa prawa i czyni ją bardziej przewidywalną dla obywateli, w razie potrzeby z pomocą eksperta prawnego, jak to sugeruje orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

59.       CCJE uważa, że język sądowy powinien być zwięzły i prosty, unikając - o ile konieczne - sformułowań z łaciny lub innego języka obcego, które są trudne do zrozumienia dla ogółu społeczeństwa[11]. Pojęcia i zasady prawne mogą być dość dostatecznie wyjaśnione przez zamieszczenie przepisów lub precedensów sądowych.

60.       Jasność i zwięzłość nie powinny być jednak absolutnym celem, ponieważ sędziowie powinni zachować w swych orzeczeniach precyzję i całość uzasadnienia. W opinii CCJE, ustawodawstwo lub praktyka sądowa dotycząca uzasadniania wyroków powinny stanowić, by zawsze była jakaś forma uzasadniania oraz by sędzia miał zakres swobody wyboru czy wydać, gdy to dopuszczalne,  orzeczenie ustne (które może być spisane z nagrania na żądanie lub w razie potrzeby) i/ lub pisemny wyrok z krótkim uzasadnieniem (na przykład w formie decyzji w stylu „attendu” przyjętego w niektórych krajach) lub pisemny wyrok z obszernym uzasadnieniem, w tych wszystkich przypadkach, w których odwołanie do utrwalonych precedensów nie jest możliwe i/ lub uzasadnienie faktyczne tego wymaga. Uproszczone formy uzasadnienia mogą mieć zastosowanie do nakazów, postanowień, zarządzeń i innych decyzji, które mają wartość procesową, a nie dotyczą materialnych praw stron.

61.       Ważnym aspektem dostępności prawa zawartym w decyzjach sądowych jest to, że są łatwo dostępne dla ogółu społeczeństwa[12]. W związku z tym celem, CCJE zaleca, aby przynajmniej wszystkie decyzje Sądu Najwyższego i inne ważne decyzje sądowe były dostępne za pośrednictwem stron internetowych, bez ponoszenia kosztów, a także w formie drukowanej tylko za zwrotem kosztów reprodukcji; przy upowszechniania decyzji sądu powinny zostać podjęte odpowiednie środki, aby chronić prywatność osób zainteresowanych, w szczególności stron i świadków.

PODSUMOWANIE ZALECEŃ I WNIOSKÓW

A.        Stosunki sądów ze społeczeństwem, ze szczególnym uwzględnieniem roli sądów w demokracji

A.1      Ważnym  obowiązkiem państwa jest zapewnić wszystkim osobom odbywającym naukę w szkole lub na uczelni, szkolenie obywatelskie, w którym znaczną ilość uwagi poświęca się wymiarowi sprawiedliwości (patrz pkt 11 powyżej).

A.2      Odpowiednie programy edukacji szkolnej i uniwersyteckiej powinny zawierać opis systemu sądowego, wizyty w sądach i aktywne nauczanie procedur sądowych. Sądy i stowarzyszenia sędziów  mogą w tym zakresie współpracować ze szkołami, uczelniami i innymi instytucjami edukacyjnymi, przekazując specyficzny sędziowski punkt widzenia w programach nauczania i debacie publicznej (patrz pkt 12 powyżej).

A.3      Sądy powinny brać udział w ogólnych ramowych programach organizowanych przez inne instytucje państwowe i odgrywać aktywną rolę w przekazywaniu informacji opinii publicznej (patrz pkt 14 i 15 powyżej).

A.4      Są zatem zalecane następujące środki  (patrz pkt 16 do 19 powyżej):

-          tworzenie w sądach biur zajmujących się usługami recepcyjnymi i informacyjnymi;

-          dystrybucja materiałów drukowanych, otwieranie stron internetowych w ramach działalności sądów;

-          organizowanie przez sądy kalendarza forów edukacyjnych i/lub regularnych spotkań otwartych wobec obywateli, organizacji pożytku publicznego, polityków, studentów itp.

-          „programy pomocowe” i programy dotyczące dostępu do wymiaru sprawiedliwości.

A.5      Sędziowie powinni mieć możliwość odbycia specjalnego szkolenia w zakresie relacji ze społeczeństwem, a sądy powinny mieć możliwość zatrudniania pracowników, w szczególności odpowiedzialnych za utrzymywanie kontaktów z instytucjami edukacyjnymi (patrz pkt 20 powyżej).

A.6      Rolę koordynacji różnych inicjatyw lokalnych, jak również promowania ogólnokrajowych „programów pomocowych” należy powierzyć niezależnemu organowi, o którym mowa w pkt 37 i 45 Opinii CCJE nr 1 (2001) (patrz pkt 21 powyżej).

A.7      Należy zapewnić sądom odpowiednie środki finansowe, nie obciążające budżetu operacyjnego sądów, na działania wyjaśniające i uczytelniające zasady i mechanizmy sprawiedliwości w społeczeństwie, a także na wydatki związane z „programami pomocowymi” (patrz pkt 22 powyżej).

A.8      Prokuratorzy, w odniesieniu do części postępowania wchodzącej w zakres ich kompetencji, powinny przyczyniać się do informowania  opinii publicznej (patrz pkt 23 powyżej).

B.        Stosunki sądów z uczestnikami postępowań sądowych

B.1      CCJE uważa, że w celu wspierania lepszego zrozumienia roli sądownictwa, należy podjąć wysiłek  zapewnienia, tak dalece jak to możliwe, by pojęcie, jakie społeczeństwo może mieć o systemie sądownictwa, było dokładne i odzwierciedlało dbałość sędziów i urzędników sądowych o szacunek i zaufanie dotyczące zdolności sądów do wykonywania ich funkcji.  Działanie to będzie musiało wyraźnie pokazywać granice tego, co wymiar sprawiedliwości może zrobić (patrz pkt 24 do 27 powyżej).

B.2      CCJE popiera wszystkie działania nakierowane na percepcję publiczną bezstronności sędziów i umożliwiające prawidłowe wymierzanie sprawiedliwości (patrz: pkt 28 do 32 powyżej).

B.3      Inicjatywy takie mogą obejmować (patrz: pkt 28 do 32 powyżej):

-          programy szkoleniowe w zakresie niedyskryminacji i równego traktowania organizowane przez sądy dla sędziów i pracowników sądowych (w uzupełnieniu do podobnych programów organizowanych przez adwokatów lub dla adwokatów);

-          wyposażenie sądów oraz rozwiązania stosowane w sądach zaprojektowane tak, aby uniknąć wrażenia nierówności broni;

-          procedury mające na celu uniknięcie nieumyślnego obrażania i ułatwienie zaangażowania wszystkich zainteresowanych osób w  postępowaniu sądowym.

C.        Stosunki sądów z mediami

C.1      CCJE uważa, że wskazane byłoby poprawienie kontaktów między sądami a mediami  (patrz pkt 34 powyżej):

-          aby wzmocnić zrozumienie ich roli;;

-          dla poinformowania społeczeństwa o charakterze, zakresie, ograniczeniach i złożoności pracy sędziego;

-          dla skorygowania ewentualnych błędów rzeczowych w raportach dotyczących niektórych spraw.

C.2      Sędziowie powinni odgrywać rolę nadzorczą nad rzecznikami prasowymi sądów lub pracownikami odpowiedzialnymi za komunikację z mediami (patrz pkt 35 powyżej).

C.3      CCJE uważa, że Państwa powinny zachęcać do wymiany, w szczególności w postaci okrągłego stołu w sprawie zasad i praktyk każdego zawodu oraz by Rada Europy mogła skutecznie ustanowić lub wspierać takie kontakty na szczeblu europejskim, aby doprowadzić do większej spójności postaw europejskich  (patrz pkt 36 i 37 powyżej).

C.4      Szkoły dziennikarstwa należy zachęcać do wprowadzania kursów na temat instytucji i procedur sądowych (patrz pkt 38 powyżej).

C.5      CCJE jest zdania, że każdy zawód (sędziowie i dziennikarze) powinien opracować kodeks praktyk w relacjach z przedstawicielami pozostałego zawodu oraz o relacjonowaniu spraw sądowych (patrz pkt 39 powyżej).

C.6      CCJE zaleca ustanowienie skutecznego mechanizmu, który mógłby przybrać formę niezależnego organu, zajmującego się problemami spowodowanymi przez medialne relacje sprawy sądowej lub trudnościami napotykanymi przez dziennikarza przy wypełnianiu jego zadania informowania, w celu realizacji ogólnych zaleceń mających na celu zapobieganie powtarzaniu się problemów (patrz pkt 40 powyżej).

C.7      Konieczne jest również zachęcanie do powołania służb recepcyjnych i informacyjnych w sądach pod nadzorem sędziów, by pomóc mediom lepiej zrozumieć funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości (patrz pkt 41 i 42 powyżej).

-          przekazywanie streszczeń orzeczeń sądowych dla mediów;

-          podawanie mediom rzeczowych informacji o decyzjach sądu;

-          kontaktowanie się z mediami w zakresie rozpraw w sprawach cieszących się szczególnym zainteresowaniem opinii publicznej.

-          przekazywanie rzeczowych wyjaśnień lub sprostowań w odniesieniu do spraw relacjonowanych w mediach.

C.8      CCJE uważa, że wszystkie informacje podawane mediom przez sądy powinny być przekazywane w sposób przejrzysty i niedyskryminacyjny  (patrz pkt 43 powyżej).

C.9      CCJE uważa, żew przypadku, gdy odbywa się telewizyjny zapis rozpraw sądowych, należy stosować zamocowane kamery, a przewodniczący składu powinien móc decydować o warunkach filmowania i przerywać nadawanie w dowolnym momencie. Te i wszelkie inne niezbędne środki powinny chronić prawa zaangażowanych osób i zapewniać, że rozprawa jest prowadzona prawidłowo. Ponadto opinia osób biorących udział w postępowaniu powinna być również brana pod uwagę, w szczególności w odniesieniu do niektórych rodzajów procesu dotyczących prywatnych spraw  ludzi (patrz pkt 44 do 48 powyżej).

C.10    CCJE zachęca media do   rozwijania własnych zawodowych kodeksów postępowania mających na celu zapewnienie wyważonego relacjonowania nagrywanego postępowania, aby ich relacja była obiektywna (patrz pkt 49 powyżej).

C.11    CCJE uznaje, że mogą wystąpić określone przez sąd nadrzędne względy uzasadniające filmowanie rozpraw (na przykład do celów edukacyjnych lub zachowania zapisu filmowego rozprawy o szczególnym znaczeniu historycznym, do przyszłego wykorzystania), w tych przypadkach istnieje potrzeba ochrony osób uczestniczących w procesie, w szczególności poprzez zapewnienie by metody filmowania nie zakłócały prawidłowego przebiegu rozprawy (patrz pkt 50 powyżej).

C.12    CCJE uznaje, że reakcje prawnokarne na naruszenia dóbr osobistych powinny ograniczać się do bardzo wyjątkowych przypadków. Jednakże sędziowie mają obowiązek zapewnić przyznanie odszkodowania cywilnego z uwzględnieniem nie tylko szkody poniesionej przez ofiarę, ale również powagi naruszenia i skali danej publikacji. Sądy powinny mieć prawo, w wyjątkowych przypadkach, do podjęcia pilnych działań w celu natychmiastowego powstrzymania najpoważniejszych naruszeń dóbr osobistych poprzez konfiskatę publikacji lub poprzez zakazy emisji (patrz pkt 51 do 54 powyżej).

C.13    Gdy działalność sędziego lub sądu jest podważana lub atakowana przez media z przyczyn związanych z wymierzaniem sprawiedliwości, CCJE jest zdania, że ze względu na obowiązek powściągliwości sędziów, dany sędzia powinien powstrzymać się od reakcji za pośrednictwem tych samych kanałów. Mając na uwadze fakt, że sądy mogą korygować błędne informacje rozpowszechniane w prasie, CCJE uważa, że byłoby pożądane, aby krajowe organy sądowe korzystały z pomocy  osób lub organu (np. Wyższej Rady Sądownictwa i stowarzyszenia sędziów) zdolnego i gotowego do szybkiego i skutecznego reagowania na takie wyzwania  (patrz pkt 51 do 54 powyżej).

D.        Dostępność, uproszczenie i klarowność języka stosowanego przez sądy w postępowaniu i decyzjach 

D.1      CCJE uznaje, że dostępność, prostota i klarowność języka sądów są pożądane  (patrz pkt 56 do 58 powyżej).

D.2      CCJE uważa, że język sądowy powinien być zwięzły i prosty, unikając - o ile konieczne - sformułowań z łaciny lub innego języka obcego, które są trudne do zrozumienia dla ogółu społeczeństwa. Pojęcia i zasady prawne mogą być dostatecznie wyjaśnione przez zacytowanie przepisów lub precedensów sądowych (patrz pkt 59 powyżej).

D.3      W opinii CCJE, uzasadnienia wyroków powinny zawsze być dokładne i całościowe, chociaż w sprawach proceduralnych mogą być uproszczone uzasadnienia, a sędziowie mogą, gdy to dopuszczalne, złożyć uzasadnienie ustnie (z zastrzeżeniem spisania z nagrania w razie potrzeby) a nie pisemnie (patrz pkt 60 powyżej).

D.4      CCJE zaleca, aby przynajmniej wszystkie decyzje Sądu Najwyższego i inne ważne decyzje sądowe były dostępne za pośrednictwem stron internetowych, bez ponoszenia kosztów, a także w formie drukowanej tylko za zwrotem kosztów reprodukcji; jednak przy upowszechniania decyzji sądu powinny zostać podjęte odpowiednie środki, aby chronić prywatność osób zainteresowanych, w szczególności stron i świadków (patrz pkt 61 powyżej).