Strasburg, 19 listopada 2002

CCJE (2002) Op. Nr 3

Rada Konsultacyjna Sędziów Europejskich (CCJE)

Opinia nr 3 Rady Konsultacyjnej Sędziów Europejskich (CCJE) do wiadomości Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie zasad i przepisów regulujących zachowanie zawodowe sędziów, w szczególności w zakresie etyki, niewłaściwego zachowania i bezstronności

1. Rada Konsultacyjna Sędziów Europejskich (CCJE) sporządziła niniejszą opinię na podstawie odpowiedzi udzielonych na ankietę przez państwa członkowskie i tekstów sporządzonych przez Grupę Roboczą CCJE i specjalistę CCJE na ten temat, pana Denisa SALASA (Francja ).

2. Niniejsza opinia nawiązuje do opinii CCJE nr 1 (2001) (www.coe.int/legalprof, CCJE(2001) w sprawie standardów dotyczących niezależności sądownictwa i nieusuwalności sędziów, w szczególności jej pkt 13, 59 60 i 71.

3. 3. Przygotowując tę opinię, CCJE wziął pod uwagę szereg innych dokumentów, w szczególności:

- Podstawowe zasady niezależności sądów i niezawisłości sędziów przyjęte przez ONZ (1985),

- Zalecenie nr R (94) 12 Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie niezawisłości, sprawności i roli sędziów.

- Europejska Karta Statusu Sędziego (1998) (DAJ / DOC (98) 23);

- Kodeks zachowania sędziów, projekt z Bangalore[1].

4. Niniejsza opinia obejmuje dwie główne dziedziny:

- zasady i przepisy dotyczące etyki zawodowej sędziów, w oparciu o ustalenia zasad etycznych, które muszą spełniać bardzo wysokie standardy i mogą być włączone do zobowiązania spełnienia standardów etyki zawodowej sporządzonego przez samych sędziów (A);

- zasady i procedury regulujące karną, cywilną i dyscyplinarną odpowiedzialność sędziów (B).

5. W tym kontekście CCJE zakwestionowała to, czy istniejące przepisy i zasady były we wszystkich aspektach zgodne z niezależnością i bezstronnością sądów wymaganą przez Europejską Konwencję Praw Człowieka.

6. Dlatego CCJE starała się odpowiedzieć na następujące pytania:

- Jakie standardy zachowania powinny mieć zastosowanie do sędziów?

- Jak standardy zachowania powinny być sformułowane?

- Co nastąpi, jeśli wszelka odpowiedzialność karna, cywilna i dyscyplinarna powinna stosować się do sędziów?

7. CCJE uważa, że odpowiedzi na te pytania będą przyczyniać się do realizacji ramowego planu działania na rzecz globalnego sędziów w Europie, a zwłaszcza priorytetów odnoszących się do praw i obowiązków sędziów, etyki zawodowej i etyki (patrz dok. CCJE (2001) 24, Załącznik a, część III B), i odnosi się w tym kontekście swoje wnioski w pkt 49, 50, 75, 76 i 77 poniżej.

STANDARDY ZACHOWANIA SĘDZIÓW

8. Aspekty etyczne zachowania sędziów muszą być z różnych powodów omówione. Metody stosowane przy rozstrzygania sporów powinny zawsze wzbudzać zaufanie. Uprawnienia powierzone sędziom są ściśle powiązane z wartościami takimi jak sprawiedliwość, prawda i wolność. Standardy zachowania obowiązujące sędziów są wyrazem tych wartości i podstawowym warunkiem zaufania do wymiaru sprawiedliwości.

9. Zaufanie do systemu wymiaru sprawiedliwości jest coraz istotniejsze w świetle rosnącej globalizacji sporów i szerokiego obiegu orzeczeń. Ponadto w państwie prawa opinia publiczna ma prawo oczekiwać wyznaczenia ogólnych zasad zgodnych z ideą uczciwego procesu i zagwarantowania podstawowych praw. Obowiązki ciążące na sędziach zostały wprowadzone w celu zagwarantowania ich bezstronności i skuteczności ich działania.

1°) Jakie standardy zachowania powinny obowiązywać sędziów?

10. Wszelka analiza przepisów regulujących zawodowe wymagania dotyczące sędziów powinna uwzględniać podstawowe zasady i zamierzone cele.

11. Niezależnie od metod wykorzystywanych do ich rekrutacji i szkolenia oraz niezależnie od przyznanego im mandatu, sędziowie otrzymują kompetencje i działają w dziedzinach mających wpływ na fundamentalną strukturę życia ludzi. Ostatni raport z badań wskazuje, że to prawdopodobnie sądownictwo zmieniło się najbardziej spośród wszystkich władz publicznych w krajach europejskich[2]. W ostatnich latach społeczeństwa demokratyczne coraz więcej wymagają od swoich systemów wymiaru sprawiedliwości. Rosnący pluralizm naszych społeczeństw skłania każdą grupę do domagania się uznania lub zabezpieczenia, którego nie zawsze otrzymują. Chociaż architektura systemów demokratycznych została głęboko zmieniona, różnice narodowe pozostają zaznaczone. Truizmem jest, że kraje Europy Wschodniej, które uwalniają się spod autorytarnych reżimów postrzegają prawo i sprawiedliwość jako zapewnienie legitymacji niezbędnej do odbudowy demokracji. Bardziej niż gdzie indziej, system sądowniczy broni się w stosunku do innych władz publicznych poprzez funkcję nadzoru sądowego.

12. Kompetencje powierzone sędziom podlegają nie tylko prawu krajowemu będącemu wyrazem woli narodu, ale także zasadom prawa międzynarodowego i sprawiedliwości uznanym we współczesnych społeczeństwach demokratycznych.

13. Celem, dla których uprawnienia te zostały powierzone sędziom jest umożliwienie im wymierzania sprawiedliwości, stosowania prawa oraz zapewnienie, by każda osoba korzystała z praw i/lub środków prawnie im przysługujących, a których została niesprawiedliwie pozbawiona lub mogła zostać pozbawiona.

14. Cel ten jest wyrażony w artykule 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, który, patrząc wyłącznie z punktu widzenia użytkowników systemu wymiaru sprawiedliwości, stanowi, że „każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą”. Nie sugerując bynajmniej, że sędziowie są wszechmocni, Konwencja podkreśla gwarancje przysługujące osobom objętym postępowaniem sądowym i określa zasady, na których oparte są obowiązki sędziego: niezawisłość i bezstronność.

15. W ostatnich latach nastąpiło pewne uznanie potrzeby zwiększonych zabezpieczeń niezawisłości sędziowskiej i bezstronności; zostały powołane niezależne organy dla ochrony sądownictwa przed ingerencją polityczną; znaczenie Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka wzrosło i jest odczuwalne dzięki orzecznictwu Europejskiego Trybunału w Strasburgu i sądów krajowych.

16. Niezawisłość sędziego jest podstawową zasadą i prawem obywateli każdego państwa, w tym jego sędziów. Ma ona zarówno instytucjonalny, jak i indywidualny aspekt. Współczesne państwo demokratyczne powinno być oparte na podziale władzy. Każdy sędzia powinien zrobić wszystko, aby utrzymać zarówno niezależność na poziomie instytucjonalnym jak i indywidualną niezawisłość. Uzasadnienie takiej niezależności i niezawisłości zostało szczegółowo omówione w Opinii Nr 1 (2001) CCJE, pkt 10-13. Jest to, jak stwierdzono w Opinii, nierozerwalnie związane z warunkiem wstępnym bezstronności sędziego, która ma zasadnicze znaczenie dla wiarygodności systemu wymiaru sprawiedliwości i zaufania, które ten system powinien wzbudzać w społeczeństwie demokratycznym.

17. Artykuł 2 „Podstawowych zasad dotyczących niezależności sądownictwa i niezawisłości sędziów” sporządzonych przez Organizację Narodów Zjednoczonych w 1985 roku stanowi, że „wymiar sprawiedliwości rozstrzyga rozpatrywane sprawy bezstronnie, na podstawie faktów i zgodnie z prawem, bez żadnych ograniczeń, niewłaściwych wpływów, zachęt, nacisków, gróźb lub ingerencji, bezpośrednich lub pośrednich, z jakiejkolwiek strony lub z jakiegokolwiek powodu”. Zgodnie z artykułem 8, sędziowie „będą zawsze zachowywać się w taki sposób, aby zachować godność swojego urzędu oraz bezstronność i niezależność wymiaru sprawiedliwości”.

18. W swoim Zaleceniu nr R (94) 12 w sprawie niezależności, skuteczności i roli sędziów (Zasada I.2.d), Komitet Ministrów Rady Europy stwierdził, że „sędziowie powinni mieć nieskrępowaną swobodę bezstronnego orzekania w sprawach zgodnie ze swym sumieniem i rozumieniem faktów, kierując się obowiązującymi zasadami prawa”.

19. Europejska Karta Statusu Sędziego wskazuje, że status sędziów powinien zapewniać bezstronność, której całe społeczeństwo ma prawo oczekiwać od sądów (pkt 1.1). CCJE w pełni popiera to postanowienie Karty.

20. Bezstronność jest określana przez Europejski Trybunał zarównowedług podejścia subiektywnego, które uwzględnia osobiste przekonanie lub interes konkretnego sędziego w danej sprawie, i według testu obiektywnego badającego, czy sędzia zapewnił gwarancje wystarczające do wykluczenia wszelkich uzasadnionych wątpliwości w tym zakresie[3].

21. Sędziowie powinni, we każdych okolicznościach, działać bezstronnie, tak aby nie istniał uzasadniony powód, by obywatele podejrzewali jakąkolwiek stronniczość. W związku z tym bezstronność powinna być widoczna zarówno przy wykonywaniu przez sędziego funkcji sędziowskich i innych jego czynności.

a. Bezstronność i zachowanie sędziów przy wykonywaniu przez nich funkcji sędziowskich

22. Publiczne zaufanie i szacunek dla sędziów są gwarancjami skuteczności systemu wymiaru sprawiedliwości: zachowanie sędziów w ich działalności zawodowej jest zrozumiale postrzegana przez członków społeczeństwa jako istotna dla wiarygodności sądów.

23. Sędziowie powinni zatem wypełniać swoje obowiązki, bez żadnych preferencji, uprzedzeń lub stronniczości. Nie powinni oni podejmować decyzji z uwzględnieniem czegokolwiek, co wykracza poza stosowanie przepisów prawa. Dopóki rozpatrują sprawę lub mogą mieć obowiązek jej rozpatrzenia, nie powinni świadomie czynić żadnych uwag, które mogłyby zasadnie sugerować w pewnym stopniu, że sędzia dokonał już decyzji w zakresie rozstrzygnięcia sporu, lub które mogłyby wpłynąć na rzetelność postępowania. Powinni oni wykazywać w równym stopniu wzgląd na wszystkie osoby (np. strony, świadków, pełnomocnika procesowego), bez rozróżnienia na bezprawnych podstawach lub niezgodne z właściwym wykonywaniem ich funkcji. Powinni oni także zapewnić, by ich kompetencje zawodowe były widoczne przy wykonywaniu ich obowiązków.

24. Sędziowie powinni również wypełniać swoje funkcje z należytym poszanowaniem zasady równego traktowania stron, unikając wszelkich uprzedzeń i wszelkiej dyskryminacji, przy zachowaniu równowagi między stronami oraz zapewnieniu sprawiedliwego rozpatrzenia dla każdego.

25. Sprawność systemu wymiaru sprawiedliwości wymaga również aby sędziowie wykazywali wysoki stopień wiedzy zawodowej. Powinni oni dbać o utrzymanie wysokiego poziomu kompetencji zawodowych poprzez szkolenie podstawowe i późniejsze, zapewniając odpowiednie kwalifikacje.

26. Sędziowie muszą również spełniać swoje funkcje ze starannością i bez zbędnej zwłoki. Aby to osiągnąć należy ich oczywiście wyposażyć w odpowiednie urządzenia, wyposażenie i pomoc. Tak wyposażeni sędziowie powinni być zarówno świadomi, jak i zdolni wykonywać swoje obowiązki wynikające z artykułu 6.1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka aby wydawać orzeczenia w rozsądnym terminie.

b. Bezstronność i zachowanie sędziów poza sądem

27. Sędziowie nie powinni być odizolowani od społeczeństwa, w którym żyją, ponieważ wymiar sprawiedliwości może działać prawidłowo jedynie wówczas, gdy sędziowie mają kontakt z rzeczywistością. Ponadto, jako obywatele, sędziowie korzystają z praw i wolności chronionych w szczególności przez Europejską Konwencję Praw Człowieka (wolność wyrażania opinii, wolność religijna itp.). Powinni oni zatem zasadniczo mieć swobodę podejmowania dowolnie wybranej przez nich działalności pozazawodowej.

28. Jednakże takie działania mogą zagrażać ich bezstronności, a czasem nawet ich niezawisłości. Należy zatem zachować odpowiednią równowagę między stopniem, w jakim sędziowie mogą być zaangażowani społecznie, a potrzebą by byli niezawiśli i bezstronni w wykonywaniu swoich obowiązków i by byli za takich uważani. Ostatecznie należy zawsze zadać pytanie, czy w konkretnym kontekście społecznym i w oczach racjonalnego, poinformowanego obserwatora sędzia podejmuje działalność, która mogłaby obiektywnie zagrażać jego niezawisłości lub bezstronności.

29. Sędziowie w życiu prywatnym powinni zachowywać się w sposób godny szacunku. Ze względu na różnorodność kulturową państw członkowskich Rady Europy i ciągłą ewolucję wartości moralnych, standardy mające zastosowanie do zachowania sędziów w życiu prywatnym nie mogą być określone zbyt precyzyjnie. CCJE zachęca do powołania w ramach sądownictwa jednego lub więcej organów lub osób pełniących rolę opiniodawczo-doradczą i dostępnych dla sędziów w razie wątpliwości co do tego, czy dana działalność w sferze prywatnej jest zgodna z ich statusem sędziego. Istnienie takich organów lub osób mogłoby zachęcić do dyskusji między sędziami na temat treści i znaczenia zasad etycznych. Biorąc jako przykład tylko dwie możliwości, takie organy lub osoby mogłyby zostać ustanowione pod egidą Sądu Najwyższego lub stowarzyszeń sędziowskich. Powinny one w każdym wypadku oddzielone od istniejących organów odpowiedzialnych za nakładanie sankcji dyscyplinarnych i realizować inne cele niż te organy.

30. Uczestnictwo sędziów w działalności politycznej pociąga za sobą pewne poważne problemy. Oczywiście sędziowie pozostają obywatelami i powinny móc korzystać z praw politycznych przysługujących wszystkim obywatelom. Jednakże w świetle prawa do sprawiedliwego procesu i ochrony uzasadnionych oczekiwań publicznych, sędziowie powinni zachować powściągliwość w prowadzeniu publicznej działalności politycznej. Niektóre państwa członkowskie ujęły tę zasadę w swoich przepisach dyscyplinarnych i karzą jakiekolwiek zachowanie niezgodne z obowiązkiem sędziów do powstrzymania się od działalności. Również jednoznacznie stwierdziły, że obowiązki sędziego są niezgodne z niektórymi mandatami politycznymi (w parlamencie narodowym, Parlamencie Europejskim lub samorządzie terytorialnym), niekiedy nawet zakazując małżonkom sędziów obejmowania takich stanowisk.

31. Bardziej ogólnie, konieczne jest rozważenie udziału sędziów w debatach publicznych o charakterze politycznym. Dla ochrony zaufania obywateli do wymiaru sprawiedliwości, sędziowie nie powinni narażać się na ataki polityczne, które są niezgodne z neutralnością wymaganą przez wymiar sprawiedliwości.

32. Z odpowiedzi na ankietę wynika, że w niektórych państwach przyjęto restrykcyjny pogląd na udział sędziów w polityce.

33. Rozmowy w ramach CCJE wykazały potrzebę znalezienia równowagi między przysługującą sędziom wolnością opinii i wypowiedzi a wymogiem neutralności. Konieczne jest zatem aby sędziowie, mimo że ich przynależność do partii politycznych lub ich udział w publicznej debacie na temat głównych problemów społecznych nie mogą być zakazane, powstrzymali się przynajmniej od jakiejkolwiek działalności politycznej, która mogłyby naruszyć ich niezawisłość lub zagrozić postrzeganiu ich jako bezstronnych.

34. Jednakże sędziowie powinni mieć możliwość uczestniczenia w pewnych debatach dotyczących krajowej polityki sądownictwa. Powinni oni móc wyrażać opinię i odgrywać aktywną rolę w przygotowywaniu przepisów dotyczących ich statusu i, bardziej ogólnie, funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Zagadnienie to wiąże się również z pytaniem, czy sędziowie powinni mieć prawo do wstępowania do związków zawodowych. W ramach swojej swobody wypowiedzi i opinii, sędziowie mogą korzystać z prawa do przystępowania do związków zawodowych (wolność zrzeszania się), chociaż mogą być nakładane ograniczenia dotyczące prawa do strajku.

35. Praca w innej dziedzinie daje sędziom możliwość poszerzenia swoich horyzontów i daje im świadomość problemów występujących w społeczeństwie, co uzupełnia wiedzę zdobytą przy wykonywania swojego zawodu. Pociąga to z kolei za sobą pewne istotne ryzyko: może być postrzegane jako sprzeczne z podziałem władzy i może również osłabiać społeczne poczucie niezawisłości i bezstronności sędziów.

36. Kwestia udziału sędziów w pewnych działaniach rządu, jak np. służba jako członek gabinetu politycznego ministra (cabinet ministériel), wywołuje szczególne problemy. Nic nie zabrania sędziemu pełnienia funkcji w jednostce administracyjnej ministerstwa (np. departament ustawodawstwa cywilnego lub karnego w Ministerstwie Sprawiedliwości); jednak sprawa jest bardziej delikatna w przypadku sędziego, który staje się członkiem gabinetu ministra. Ministrowie mają pełne prawo do powoływania kogo chcą do pracy w ich gabinecie, ale jako bliscy współpracownicy ministra, taki personel uczestniczy w pewnym stopniu w działaniach politycznych ministra. W takich okolicznościach, zanim sędzia rozpocznie służbę w gabinecie politycznym ministra, najlepiej, by uzyskano na ten temat opinię niezależnego organu odpowiedzialnego za mianowanie sędziów, tak aby organ ten mógł określić zasady zachowania obowiązujące w każdym indywidualnym przypadku.

c. Bezstronność a inna działalność zawodowa sędziów [4]

37. Szczególny charakter funkcji sędziego oraz konieczność zachowania godności urzędu i ochrony sędziów przed wszelkiego rodzaju naciskami oznacza, że sędziowie powinni zachowywać się w taki sposób, aby unikać konfliktu interesów lub nadużycia władzy. Wymaga to od sędziów powstrzymania się od jakiejkolwiek działalności zawodowej, która może odciągać ich od obowiązków sądowych lub powodować wykonywanie przez nich tych zadań tylko częściowo. W niektórych państwach, zakazy łączenia stanowisk przez sędziów zostały jasno określone w przepisach o statusie sędziów i pracownicy wymiaru sprawiedliwości mają zakaz prowadzenia jakiejkolwiek innej działalności zawodowej lub zarobkowej. Wyjątki dotyczą działalności edukacyjnej, badawczej, naukowej, literackiej i artystycznej.

38. Różne państwa radzą sobie w rozmaitym sposób oraz za pomocą różnych procedur z kwestią łączenia działalności (krótkie streszczenie znajduje się w załączniku) choć w każdym przypadku ogólnym celem jest uniknięcie tworzenia jakichkolwiek nieprzekraczalnych barier między sędziami i społeczeństwem.

39. CCJE uważa, że zasady etyki zawodowej sędziów powinny wymagać unikania jakichkolwiek działań mogących naruszyć godność urzędu oraz utrzymanie społecznego zaufania do wymiaru sprawiedliwości, minimalizując ryzyko wystąpienia konfliktu interesów. W tym celu powinni powstrzymać się od jakiejkolwiek dodatkowej działalności zawodowej, która mogłaby ograniczać ich niezależność i zagrażać ich bezstronności. W tym kontekście, CCJE popiera postanowienie Europejskiej Karty Statusu Sędziego, zgodnie z którym wolność sędziów do prowadzenia działalności poza swoim sędziowskim mandatem „może zostać ograniczona tylko w takim zakresie, w jakim pozostaje w sprzeczności z zasadą zaufania do sędziego, jego niezawisłości czy bezstronności lub gdy może mieć negatywny wpływ na dokładne i terminowe załatwianie powierzonych mu spraw „(pkt 4.2). Europejska Karta uznaje także prawo sędziów do zrzeszania się w organizacjach zawodowych oraz prawo do wypowiedzi (pkt 1.7) w celu uniknięcia „nadmiernej sztywności”, która może tworzyć bariery pomiędzy społeczeństwem a samymi sędziami (pkt 4.3). Istotne jest jednak, by sędziowie nadal poświęcali większość swojego czasu pracy na pełnienie funkcji sędziego, w tym czynności z tym związane, a nie ulegali pokusie poświęcania nadmiernej uwagi na działania pozasądowe. Istnieje oczywiście podwyższone ryzyko nadmiernej uwagi poświęcanej na takie działania, jeżeli są one dopuszczone za wynagrodzeniem. Dokładna linia rozgraniczenia pomiędzy tym, co jest dozwolone a tym, co jest niedozwolone musi być jednak wytyczona indywidualnie dla poszczególnych krajów, i tutaj swoje zadanie do spełnienia ma także organ lub osoba zalecana w pkt 29 powyżej.

d. Bezstronność a stosunki sędziów z mediami

40. Występuje ogólny trend w kierunku większej uwagi mediów skupiającej się na sprawach sądowych, w szczególności w zakresie prawa karnego, zwłaszcza w niektórych krajach Europy Zachodniej. Pamiętając o powiązaniach jakie mogą być ustanowione między sędziami i mediami, istnieje niebezpieczeństwo, że sposób zachowania sędziów może pozostawać pod wpływem dziennikarzy. CCJE podkreśla w tym kontekście, że w swojej Opinii nr 1 (2001) stwierdziła, że o ile wolność prasy jest zasadą nadrzędną, to postępowanie sądowe musi być chronione przed wpływami zewnętrznymi. W związku z tym, sędziowie muszą wykazywać rozwagę w swoich kontaktach z prasą i być w stanie utrzymać swoją niezawisłość i bezstronność, powstrzymując się od jakichkolwiek osobistych prób wykorzystywania jakichkolwiek relacji z dziennikarzami i wszelkich niepotrzebnych komentarzy dotyczących spraw, którymi się zajmują. Niemniej, prawo do informacji publicznej jest podstawową zasadą wynikającą z artykułu 10 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Oznacza to, że sędzia odpowiada na uprawnione oczekiwania obywateli poprzez wyraźnie uzasadnione decyzje. Sędziowie powinni również mieć możliwość przygotować podsumowanie lub komunikat przekazujący opinii publicznej brzmienie lub wyjaśnienie znaczenia ich orzeczenia. Ponadto w krajach, w których sędziowie biorą udział w karnym postępowaniu przygotowawczym, wskazane jest aby pogodzili niezbędną powściągliwość dotyczącą badanej sprawy z prawem do informacji. Tylko w takich warunkach sędziowie mogą swobodnie spełniać swoją rolę bez obawy o presję mediów. CCJE odnotowała z zainteresowaniem praktyki obowiązujące w niektórych krajach polegające na powołaniu sędziego uprawnionego do komunikacji publicznej lub rzecznika do kontaktów z prasą w sprawie tematów interesujących opinię publiczną.

2°) Jak powinny być sformułowane standardy zachowania?

41. Kontynentalna tradycja sądownictwa zdecydowanie popiera ideę kodyfikacji. Kilka krajów ma już uchwalone kodeksy zachowania w sektorze publicznym (policja), w zawodach regulowanych (prawnicy, lekarze) i w sektorze prywatnym (prasa). Kodeksy etyki dla sędziów zostały również niedawno wprowadzone, szczególnie w krajach Europy Wschodniej, na wzór Stanów Zjednoczonych.

42. Najstarszym takim kodeksem jest włoski „Kodeks Etyczny” przyjęty w dniu 7 maja 1994 roku przez Stowarzyszenie Sędziów Włoskich, organizację zawodową wymiaru sprawiedliwości. Słowo „Kodeks” jest niewłaściwe, gdyż ten akt prawny składa się z 14 artykułów, które dotyczą w całości zachowania sędziów (w tym prezesów sądów) i obejmują też prokuratorów[5]. Oczywiste jest, że kodeks nie składa się z reguł dyscyplinarnych lub karnych, ale jest instrumentem samoregulacji generowanej przez samych sędziów. Artykuł 1 określa ogólną zasadę: „W życiu społecznym sędzia musi zachowywać się z godnością i przyzwoitością i zwracać uwagę na interes publiczny”. W ramach pełnienia funkcji oraz przy każdej czynności zawodowej musi być inspirowany wartościami osobistej bezinteresowności, niezawisłości i bezstronności”.

43. W innych krajach, jak Estonia, Litwa, Ukraina, Mołdawia, Słowenia, Republika Czeska i Słowacja, mają „kodeks etyki sędziowskiej” lub „zasady zachowania” przyjęte przez reprezentatywne zgromadzenia sędziów i odrębne od przepisów dyscyplinarnych.

44. Kodeksy zachowania mają kilka ważnych zalet: po pierwsze, pomagają sędziom rozstrzygać zagadnienia etyki zawodowej, dając im autonomię w podejmowaniu decyzji oraz gwarantując ich niezależność od innych władz. Po drugie, informują one społeczeństwo o standardach zachowania, jakich ma prawo oczekiwać od sędziów. Po trzecie, przyczyniają się one do publicznego potwierdzenia, że sprawiedliwość jest wymierzana w sposób niezależny i bezstronny.

45. Jednakże CCJE podkreśla, że niezawisłość i bezstronność nie może być chroniona wyłącznie zasadami zachowania i że również liczne przepisy ustawowe i proceduralne powinny odgrywać rolę. Standardy zachowania zawodowego różnią się od przepisów ustawowych i dyscyplinarnych. Wyrażają one zdolność zawodu do odzwierciedlenia swojej funkcji w wartościach odpowiadających oczekiwaniom społeczeństwa, w sposób wynikający z uprawnień mu przyznanych. Są to standardy samoregulujące, które polegają na uznaniu, że stosowanie prawa nie jest mechaniczne i obejmuje realną władzę dyskrecjonalną i sytuuje sędziów w relacji odpowiedzialności wobec siebie i obywateli.

46. Kodeksy etyki zawodowej wywołują również szereg problemów. Na przykład mogą sprawiać wrażenie, że zawierają one wszystkie zasady i że nic co nie jest zakazane musi być dopuszczalne. Dążą do nadmiernego upraszczania sytuacji i w rezultacie tworzą wrażenie, że normy zachowania są ustalone przez pewien okres, podczas gdy w rzeczywistości ciągle ewoluują. CCJE sugeruje, by przygotować i mówić o „deklaracji standardów etyki zawodowej” a nie o kodeksie.

47. CCJE uważa, że należy w każdym kraju wspierać przygotowanie takich deklaracji, nawet jeśli nie są one jedynym sposobem rozpowszechniania zasad etyki zawodowej, ponieważ:

- odpowiednie szkolenie przygotowawcze i doskonalenie zawodowe powinno odgrywać rolę w przygotowaniu i rozpowszechnianiu zasad etyki zawodowej[6];

- w państwach, w których takowe istnieją, inspektoraty sądowe na podstawie swoich obserwacji zachowań sędziów mogą przyczyniać się do rozwoju myślenia etycznego; ich opinie mogłyby być udostępniane w rocznych sprawozdaniach;

- poprzez swoje decyzje, niezależny organ opisany w Europejskiej Karcie Statusu Sędziego, jeżeli uczestniczy w postępowaniu dyscyplinarnym, określa obowiązki i zobowiązania sędziów; jeżeli decyzje te zostały opublikowane w odpowiedniej formie, świadomość wartości leżących u ich podstaw może być skuteczniej podniesiona;

- grupy wysokiego szczebla, składające się z przedstawicieli różnych grup interesów zaangażowanych w sprawowanie wymiaru sprawiedliwości, mogą być ustanowione do rozpatrywania kwestii etycznych, a ich wnioski rozpowszechniane;

- stowarzyszenia zawodowe powinny działać jako fora do dyskusji o odpowiedzialności i deontologii sędziowskiej; powinny zapewniać szerokie rozpowszechnianie zasad zachowania w środowisku sędziowskim.

48. CCJE pragnie podkreślić, że w celu zapewnienia niezbędnej ochrony niezawisłości sędziowskiej, każdy zbiór standardów etyki zawodowej powinien być oparty na dwóch podstawowych zasadach:

i) po pierwsze, powinien dotyczyć podstawowych zasad etyki zawodowej. Należy stwierdzić ogólną niemożność sporządzenia kompletnych list ustalonych działań, których wykonywanie przez sędziów jest zakazane; ustalone zasady powinny służyć jako instrumenty samoregulacji dla sędziów, tj ogólne zasady kierujące ich działaniami. Ponadto, mimo że między nimi występuje zarówno nachodzenie na siebie i współgranie, zasady zachowania powinny pozostać niezależne od przepisów dyscyplinarnych obowiązujących sędziów, w tym sensie, że nieprzestrzeganie jednej z takich zasad nie powinno samo w sobie stanowić naruszenia dyscyplinarnego lub deliktu albo przestępstwa;

ii) po drugie, zasady etyki zawodowej powinny być sporządzone przez samych sędziów. Powinny one być instrumentami samoregulacji wytworzonymi przez samych sędziów, umożliwiając organowi sądowemu zyskanie legitymacji działając w ramach ogólnie przyjętych norm etycznych. Należy przeprowadzić szerokie konsultacje, ewentualnie pod egidą osoby lub organu, o którym mowa w pkt 29, które mogą być również odpowiedzialne za wyjaśnianie i interpretowanie zbioru standardów etyki zawodowej.

3°) Wnioski dotyczące standardów zachowania

49. CCJE jest zdania, że:

i) sędziowie powinni kierować się w swoich działaniach zasadami etyki zawodowej,

ii) takie zasady powinny dawać sędziom wytyczne dotyczące sposobu postępowania, pozwalając im w ten sposób przezwyciężyć trudności, z jakimi mają do czynienia w zakresie ich niezawisłości i bezstronności,

iii) wspomniane zasady powinny zostać sporządzone przez samych sędziów i być całkowicie niezależne od systemu dyscyplinarnego dla sędziów,

iv) pożądane jest ustanowienie w każdym kraju jednego lub więcej organów lub osób w ramach wymiaru sprawiedliwości, doradzających sędziom napotykających na problemy związane z etyką zawodową oraz zgodnością ich statusu z działalnością inną niż sądowa.

50. Co do zasad zachowania każdego sędziego, CCJE jest zdania, że:

i) Każdy sędzia powinien zrobić wszystko, aby utrzymać zarówno niezależność na poziomie instytucjonalnym jak i indywidualną niezawisłość,

ii) sędziowie powinni zachowywać się uczciwie pracy i w życiu prywatnym,

iii) powinni zawsze przyjmować podejście, które jest bezstronne i jest postrzegane jako bezstronne,

iv) powinni wypełniać swoje obowiązki, bez faworyzowania i bez rzeczywistego lub postrzeganego uprzedzenia lub stronniczości,

v) ich decyzje powinny być podejmowane przy uwzględnieniu wszystkich kwestii istotnych dla stosowania odpowiednich przepisów prawa, z wyłączeniem wszystkich nieistotnych kwestii,

vi) powinni wykazywać należną uwagę wszystkim osobom biorącym udział w postępowaniu sądowym lub których to postępowanie dotyczy,

vii) powinni wypełniać swoje obowiązki z poszanowaniem równego traktowania stron, unikając wszelkich uprzedzeń i wszelkiej dyskryminacji, przy zachowaniu równowagi między stronami oraz zapewnienie każdemu sprawiedliwego procesu,

viii) powinni wykazywać rozwagę w swoich kontaktach z prasą i być w stanie utrzymać swoją niezawisłość i bezstronność, powstrzymując się od jakichkolwiek osobistych prób wykorzystywania jakichkolwiek relacji z mediami i wszelkich niepotrzebnych komentarzy dotyczących spraw, którymi się zajmują,

ix) powinni zapewnić podtrzymywanie wysokiego poziomu kompetencji zawodowych,

x) powinni mieć wysoki stopień świadomości zawodowej i podlegać obowiązkowi staranności dla spełnienia wymogu wydawania wyroków w rozsądnym czasie,

xi) powinni poświęcać większość swojego czasu pracy na ich funkcje sędziowskie, w tym czynności z nimi związane,

xii) powinni powstrzymywać się od wszelkiej działalności politycznej, która mogłaby zagrozić ich niezawisłości i szkodzić wizerunkowi bezstronności.

B. ODPOWIEDZIALNOSĆ KARNA, CYWILNA IDYSCYPLINARNA SĘDZIÓW

4°) Jaka odpowiedzialność karna, cywilna i dyscyplinarna powinna mieć zastosowanie do sędziów?

51. Konsekwencją uprawnień i zaufania powierzonego przez społeczeństwo sędziom jest to, że powinny istnieć pewne środki pociągania sędziów do odpowiedzialności, a nawet zdejmowania ich z urzędu w przypadku tak rażąco niewłaściwego zachowania uzasadniającego taką reakcję. Potrzeba ostrożności przy uznawaniu takiej odpowiedzialności wynika z konieczności zachowania niezależności sądownictwa i wolności od niewłaściwych nacisków. W tym kontekście CCJE rozważa z kolei tematy odpowiedzialności karnej, cywilnej i dyscyplinarnej. W praktyce najważniejsza jest ewentualna odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów.

a. Odpowiedzialność karna

52. Sędziowie, którzy w trakcie sprawowania urzędu popełnią czyn, który w każdym wypadku jest uznawany za przestępstwo (np. przyjmą łapówki) nie mogą powoływać się na immunitet chroniący przed zwykłym postępowaniem karnym. Odpowiedzi na ankietę pokazują, że w niektórych krajach nawet uchybienia sądowe popełnione w dobrej wierze mogłyby stanowić przestępstwa. I tak: w Szwecji i Austrii sędziowie (zaliczeni do innych funkcjonariuszy publicznych) mogą być karani (na przykład grzywną) w niektórych przypadkach rażącego niedbalstwa (np. obejmujących nałożenie lub wykonywanie zbyt długiej kary pozbawienia wolności).

53. Niemniej jednak, o ile obecna praktyka nie wyklucza całkowicie odpowiedzialności karnej sędziów za nieumyślne uchybienia przy wykonywaniu swych funkcji, CCJE nie uważa wprowadzenia takiej odpowiedzialności jako ogólnie akceptowalnej ani zalecanej. Sędzia nie powinien działać pod groźbą kary finansowej, a tym bardziej pozbawienia wolności, której obecność może jednak podświadomie wpływać na jego osąd.

54. Pieniactwo w zakresie postępowania karnego przeciwko sędziemu, którego strona postępowania nie lubi stało się powszechne w niektórych krajach europejskich. CCJE uważa, że w krajach, w których postępowanie karne przygotowawcze lub sądowe może zostać wszczęte na wniosek osoby prywatnej, powinien istnieć mechanizm zapobiegania lub zatrzymania takiego postępowania wobec sędziego dotyczącego rzekomego pełnienia przez niego urzędu w przypadku braku rzeczywistej podstawy sugerującej jakąkolwiek odpowiedzialność karną po stronie sędziego.

b. Odpowiedzialność cywilna

55. Podobne rozważania do wskazanych w pkt 53 stosuje się do nałożenia na sędziów osobistej odpowiedzialności cywilnej za konsekwencje ich błędnych decyzji lub innych uchybień (np. zbędnej zwłoki). Zgodnie z ogólną zasadą sędziowie osobiście powinni cieszyć się absolutną swobodą od odpowiedzialności z tytułu roszczeń przeciwko nim bezpośrednio odnoszących się do wykonywania przez nich w dobrej wierze swoich funkcji. Błędy sądowe, zarówno w odniesieniu do właściwości lub procedury, przy ocenie lub stosowaniu prawa lub ocenie dowodów, powinny być rozpatrywane drogą odwoławczą; inne uchybienia sądowe, które nie mogą być usunięte w ten sposób (w tym np. przewlekłość) powinny co najwyżej prowadzić do roszczenia niezadowolonego uczestnika postępowania przeciwko państwu. To, że państwo może w pewnych okolicznościach ponosić odpowiedzialność odszkodowawczą według Europejskiej Konwencji Praw Człowieka wobec strony procesowej jest inną sprawą, z którą niniejsza opinia nie jest bezpośrednio związana.

56. Istnieją jednak kraje europejskie, w których sędziowie mogą ponosić odpowiedzialność cywilną za rażąco nieprawidłowe decyzje lub inne rażące uchybienia^{^[7]}, w szczególności na przykład państwa, w których niezadowolona strona postępowania uzyskała prawo do odszkodowania od państwa. I tak na przykład w Republice Czeskiej państwo może być pociągnięte do odpowiedzialności za szkody spowodowane przez bezprawną decyzję sędziego lub nieprawidłową czynność wymiaru sprawiedliwości, ale może domagać się regresu od sędziego, jeżeli i po tym, jak naruszenie przez sędziego zostanie stwierdzone w ramach postępowania karnego lub dyscyplinarnego. We Włoszech państwo może, pod pewnymi warunkami, domagać się zwrotu odszkodowania od sędziego, co do którego stwierdzono odpowiedzialność z winy umyślnej lub „rażącego niedbalstwa”, z zastrzeżeniem, w tym ostatnim przypadku, ewentualnego ograniczenia odpowiedzialności.

57. Europejska Karta Statusu Sędziego przewiduje możliwość postępowania regresowego tego rodzaju w pkt 5.2 jej tekstu - z zabezpieczeniem, że powinna być uzyskana uprzednia zgoda od niezależnego organu o znacznej reprezentacji sędziów, takiego jak zalecony w punkcie 43 opinii CCJE nr 1 (2001). Komentarz do Karty podkreśla w pkt 5.2 konieczność ograniczenia odpowiedzialności cywilnej sędziów do (a) zwrotu państwu odszkodowania za (b) „rażące i niedopuszczalne niedbalstwo” w drodze (c) postępowania sądowego (d) wymagającego uprzedniej zgody takiego niezależnego organu. CCJE popiera wszystkie te punkty i idzie dalej. Zastosowanie pojęć takich jak rażące lub niedopuszczalne niedbalstwo jest często trudne. Jeśli byłby jakiś potencjał do powództwa regresowego ze strony państwa, sędzia musiałby być zostać ściśle włączony na etapie, gdy przeciwko państwu roszczenie zostaje wysunięte. Wniosek CCJE jest taki, że nie jest odpowiednie narażanie sędziego, w związku z rzekomym wykonywaniem działalności orzeczniczej, na jakąkolwiek odpowiedzialność osobistą, nawet w drodze pokrycia kwoty przez państwo, chyba że w przypadku winy umyślnej.

c. odpowiedzialność dyscyplinarna

58. Wszystkie systemy prawne muszą mieć jakąś formę systemu dyscyplinarnego, choć z odpowiedzi udzielonych przez różne państwa członkowskie na ankietę wynika, że ta potrzeba jest dużo bardziej bezpośrednio odczuwalna w niektórych państwach członkowskich w przeciwieństwie do innych. Istnieje w związku z tym podstawowe rozróżnienie pomiędzy krajami kultury common law o mniejszej liczbie sędziów zawodowych powoływanych z szeregów doświadczonych praktyków, a krajami kultury prawa cywilnego o większej liczbie sędziów zawodowych, którzy są średnio młodsi.

59. Pytania, które powstają, obejmują:

i) Jakie zachowanie powinna być podstawą do pociągnięcia sędziego do odpowiedzialności w postępowaniu dyscyplinarnym?

ii) Przez kogo i w jaki sposób takie postępowanie powinno być wszczynane?

iii) Przez kogo i w jaki sposób mają być rozpatrywane?

iv) Jakie sankcje powinny być dostępne za nieprawidłowości stwierdzone w postępowaniu dyscyplinarnym?

60. Jeśli chodzi o pytanie (i), pierwszą kwestią zidentyfikowaną przez CCJE (powtarzając w istocie punkt omówiony wcześniej w niniejszej opinii) jest to, że nie jest prawidłowe korelowanie naruszeń odpowiednich standardów zawodowych z przewinieniem powodującym potencjalnie sankcje dyscyplinarne. Standardy zawodowe, stanowiące przedmiot pierwszej części niniejszej opinii, stanowią najlepsze praktyki, które wszyscy sędziowie powinni starać się rozwijać i do których wszyscy sędziowie powinni dążyć. To mogłoby zniechęcać do dalszego rozwijania takich standardów i powodować niezrozumienie ich celu zrównując je z przewinieniem uzasadniającym postępowanie dyscyplinarne. Aby uzasadnić postępowanie dyscyplinarne, przewinienie musi być poważne i jawne, w sposób, który nie może być sugerowany tylko dlatego, że doszło do nieprzestrzegania standardów zawodowych określonych w wytycznych, takich jak te omówione w pierwszej części niniejszej opinii^.^{^[8]}

61. To nie oznacza, że naruszenie standardów zawodowych określone w niniejszej opinii nie może mieć istotnego znaczenia, gdy istnieje domniemanie, że doszło do przewinienia wystarczającego do uzasadnienia i wymagania sankcji dyscyplinarnych. Niektóre z odpowiedzi na ankiety wskazują na to wyraźnie: na przykład standardy zawodowe są opisane jako posiadające „pewien autorytet” w postępowaniu dyscyplinarnym na Litwie i jako stanowiące sposób „pomagania sędziemu prowadzącemu postępowanie dyscyplinarne podkreślając przepisy prawa dotyczące sędziów” w Estonii. Mają również zastosowanie w postępowaniu dyscyplinarnym w Mołdawii. (Z drugiej strony, ukraińskie i słowackie odpowiedzi przeczą, by istniał jakikolwiek związek między tymi dwoma systemami norm).

62. W niektórych krajach zostały nawet ustanowione oddzielne systemy jako próba uregulowania lub wyegzekwowania standardów zawodowych. W Słowenii, nieprzestrzeganie tych standardów może wiązać się z sankcją przed „Sądem Honorowym” w Stowarzyszeniu Sędziów, a nie przed organem dyscyplinarnym dla sędziów. W Republice Czeskiej, w przypadku szczególnie poważnej sytuacji nieprzestrzegania zasad etyki zawodowej, sędzia może zostać wykluczony z „Związku Sędziów”, który jest źródłem tych zasad.

63. Drugą kwestią zidentyfikowaną przez CCJE jest to, że każdego państwo określa prawnie, jakie zachowanie może wywołać działania dyscyplinarne. CCJE zauważa, że w niektórych krajach podjęto wysiłki, aby określić szczegółowo wszystkie zachowania, które mogą dać podstawę do postępowania dyscyplinarnego prowadzącego do jakiejś formy sankcji. I tak, turecka ustawa dotycząca sędziów i prokuratorów określa stopniowanie przewinienia (w tym na przykład porzucenie pracy bez usprawiedliwienia dla różnych długości okresu) z odpowiadającym stopniowaniem sankcji, począwszy od ostrzeżenia poprzez upomnienie [tj. nagana], różne skutki dla awansu, po przeniesienie i wreszcie odwołanie. Podobnie, ostatnia ustawa z 2002 r. w Słowenii dąży do nadania mocy ogólnej zasadzie nulla poena sine lege, określając 27 kategorie przewinienia dyscyplinarnego. Jednak we wszystkich tych próbach jest bardzo widoczne, że ostatecznie wszystkie używają ogólnych „całościowych” sformułowań, które budzą wątpliwości co do oceny i stopnia. CCJE sama nie uważa, że jest konieczne (czy to zgodnie z zasadą nulla poena sine lege czy na innej podstawie) lub nawet możliwe, aby starać się określić na poziomie europejskim w precyzyjnych i szczegółowych warunkach naturę wszystkich przewinień, które mogłyby prowadzić do postępowań dyscyplinarnych i sankcji. Istota postępowania dyscyplinarnego dotyczy zasadniczo czynów sprzecznych z tym czego należy się spodziewać od profesjonalisty na stanowisku osoby, która rzekomo popełniła przewinienie.

64. Na pierwszy rzut oka, można uznać, iż Zasada VI.2 Zalecenia nr R (94) 12 sugeruje, że dokładne uzasadnienie postępowania dyscyplinarnego powinno być zawsze z góry „ściśle określone przez prawo”. CCJE pełni akceptuje fakt, że w przypadku jakiegokolwiek postępowania dyscyplinarnego, z chwilą jego wszczęcia lub wnioskowania o nie, muszą być podane dokładne przyczyny. Jednakże, jak wspomniano, nie wydaje się konieczne, a nawet możliwe na szczeblu europejskim, dążenie do uprzedniego zdefiniowania wszystkich takich potencjalnych przyczyn w innych warunkach niż ogólne sformułowania obecnie przyjęte w większości krajów europejskich. W tym zakresie zatem CCJE uznała, że cel stwierdzony w punkcie 60 c) jej Opinii Nr 1 (2001), nie może być realizowany na poziomie europejskim.

65. Dokładniejsze określenie w prawie przez poszczególne państwa członkowskie dokładnych przyczyn postępowania dyscyplinarnego zgodnie z postanowieniami Zalecenia nr R (94) 12 wydaje się jednak niepożądane. Obecnie podstawy wszczęcia postępowania dyscyplinarnego są zazwyczaj wyrażone bardzo ogólnie.

66. Następnie CCJE rozważa pytanie (ii): przez kogo i w jaki sposób postępowanie dyscyplinarne powinno być wszczynane? Postępowania dyscyplinarne są w niektórych krajach wszczynane przez Ministerstwo Sprawiedliwości, w innych są one wszczynane przez lub wraz z niektórymi sędziami lub radami sędziowskimi lub prokuratorskimi, jak np. Pierwszy Prezes Sądu Apelacyjnego we Francji lub Prokurator Generalny we Włoszech. W Anglii organem wszczynającym postępowanie jest Lord Kanclerz (Lord Chancellor), ale wyraża on tylko zgodę co do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego wspólnie z Lordem Najwyższym Sędzią Anglii i Walii (Lord Chief Justice).

67. Ważnym pytaniem jest co, jeśli mogą zostać podjęte jakieś kroki przez osoby twierdzące, że poniosły uszczerbek z powodu błędu zawodowego sędziego. Osoby te muszą mieć prawo do wniesienia swojego roszczenia do osoby lub organu odpowiedzialnego za wszczynanie postępowań dyscyplinarnych. Ale sami nie mogą mieć prawa do wszczynania lub domagania się postępowania dyscyplinarnego. Musi istnieć jakiś filtr, w przeciwnym wypadku sędziowie mogliby często być obiektem postępowania dyscyplinarnego, wniesioną np. przez zawiedzionych stron.

68. CCJE uważa, że procedury prowadzące do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego potrzebują większej formalizacji. CCJE proponuje, by państwa rozważyły wprowadzenie w każdym kraju specjalnego organu lub osoby odpowiedzialnej za przyjmowanie skarg, przyjmowanie oświadczeń sędziów, których sprawa dotyczy oraz rozpatrywanie w ich świetle czy istnieją przeciwko sędziemu wystarczające podstawy do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, w którym to przypadku taki organ lub osoba przekazywałyby sprawę do organu dyscyplinarnego.

69. Kolejnym pytaniem (iii) jest: przez kogo i w jaki sposób powinno być określane postępowanie dyscyplinarne? Cały paragraf Podstawowych zasad uchwalonych przez ONZ poświęcony jest dyscyplinie, zawieszeniu i usunięciu. Artykuł 17 uznaje przysługujące sędziom prawo do rzetelnego procesu. Zgodnie z art 19, „wszystkie postępowania dyscyplinarne (...) ustala się zgodnie z przyjętymi standardami postępowania sądowego”. Ponadto Artykuł 20 ustanawia zasadę, że „decyzje w postępowaniu dyscyplinarnym, w sprawie zawieszenia lub usunięcia powinny podlegać niezależnej kontroli”. Na poziomie europejskim, wytyczne podane są w Zasadzie VI Zalecenia nr R (94) 12, która zaleca, aby środki dyscyplinarne były rozpatrywane przez „specjalny organ, którego zadaniem byłoby stosowanie wszelkich sankcji i środków dyscyplinarnych, gdy nie są one wymierzane przez sąd, i którego rozstrzygnięcia podlegałyby kontroli najwyższej instancji sądowej, chyba że organem tym jest właśnie najwyższa instancja sądowa” i by sędziowie w związku z tym korzystali co najmniej z zabezpieczeń równoważnych do tych przyznanych Artykułem 6.1 Konwencji Praw Człowieka. Ponadto, CCJE podkreśla w tym kontekście, że środki dyscyplinarne obejmują wszelkie środki wpływające niekorzystnie na status lub karierę zawodową sędziego, w tym przeniesienie do innego sądu, utratę praw do awansu lub wynagrodzenia.

70. Odpowiedzi na ankietę pokazują, że w niektórych krajach dyscyplina jest zapewniana przez sądy specjalizujące się w tego typu sprawach: komisja dyscyplinarna Sądu Najwyższego (Estonia, Słowenia - w których reprezentowany jest każdy szczebel sądownictwa). Na Ukrainie istnieje komisja obejmująca sędziów tej samej instancji, co dany sędzia podlegający postępowaniu. Na Słowacji istnieją obecnie dwa szczeble komisji, jeden złożony z trzech sędziów, drugi z pięciu sędziów Sądu Najwyższego. Na Litwie istnieje komisja sędziowska o różnych szczeblach dla sądów powszechnych oraz sądów administracyjnych. W niektórych krajach orzeczenia są wydawane przez Radę Sądownictwa obradującą w charakterze sądu dyscyplinarnego (Mołdawia, Francja, Portugalia).[9]

71. CCJE już wyraziła pogląd, że postępowanie dyscyplinarne wobec każdego sędziego powinno być określone tylko przez procedury operacyjne niezależnej instytucji (lub „trybunału”) gwarantujących pełne prawa do obrony - patrz pkt 60 (b) Opinii CCJE nr 1 (2001) w sprawie standardów dotyczących niezależności wymiaru sprawiedliwości i nieusuwalności sędziów. Uważa także, że organ odpowiedzialny za powołanie takiego trybunału może i powinien być niezależnym organem (ze znaczną reprezentacją sędziowską wybieraną demokratycznie przez innych sędziów), który, jak CCJE zaleca w pkt 46 swojej pierwszej Opinii, generalnie powinien być odpowiedzialny za powoływanie sędziów. To w żaden sposób nie wyklucza włączenia do składu trybunału dyscyplinarnego osób innych niż sędziowie (w ten sposób unikając ryzyka korporacjonizmu), zawsze pod warunkiem, że takie osoby nie są członkami organów ustawodawczych, rządu lub administracji.

72. W niektórych krajach, wstępny organ dyscyplinarny jest najwyższym organem władzy sądowniczej (Sąd Najwyższy). CCJE uważa, że rozwiązania dotyczące postępowania dyscyplinarnego w każdym kraju powinny umożliwiać odwołanie od wstępnego organu dyscyplinarnego (niezależnie od tego, czy jest on organem, trybunałem lub sądem) do sądu.

73. Ostatnia kwestia (iv) to: jakie sankcje powinny być dostępne za przewinienie stwierdzone w postępowaniu dyscyplinarnym? Odpowiedzi na pytania zawarte w ankiecie ujawniają duże różnice, niewątpliwie odzwierciedlając różne systemy i wymogi prawne. W systemach common law, o małych, jednorodnych środowiskach sędziowskich składających się ze starszych i doświadczonych praktyków, jedyną formalną sankcją, którą w sposób oczywisty uznaje za konieczną (i wówczas tylko jako możliwość przejścia do rezerwy kadrowej) jest ostateczny środek w postaci usunięcia sędziego, ale już nieformalne ostrzeżenia lub kontakt mogą okazać się bardzo skuteczne. W innych krajach o większej liczbie sędziów i wiele bardziej środowiskach sędziowskich, w niektórych przypadkach o mniej doświadczonych sędziach, uznaje się za właściwe stopniowanie formalnie wyrażonych sankcji, czasem nawet obejmujących kary finansowe.

74. Europejska Karta Statusu Sędziego (art. 5.1) stwierdza, że „katalog możliwych do orzeczenia kar jest określony przepisami statutu, a ich zastosowanie jest podporządkowane zasadzie proporcjonalności”. Niektóre przykłady możliwych sankcji pojawiają się w Zaleceniu Nr R (94) 12 (Zasada VI.1). CCJE popiera dla każdego systemu prawnego konieczność rozpoznania dopuszczalnych kar w ramach własnego systemu dyscyplinarnego oraz proporcjonalności takich kar, zarówno co do zasady jak i stosowania. Ale Rada nie uznaje, by na poziomie europejskim mogła lub powinna być sporządzona jakakolwiek ich kompletna lista.

5°) Wnioski dotyczące odpowiedzialności

75. Jeżeli chodzi o odpowiedzialność karną, CCJE jest zdania, że:

i) sędziowie powinni podlegać odpowiedzialności karnej w prawie powszechnym za przestępstwa popełnione poza urzędem sędziowskim;

ii) odpowiedzialność karna nie powinna być nakładana na sędziów za nieumyślne uchybienia przy wykonywaniu ich funkcji.

76. W zakresie odpowiedzialności cywilnej, CCJE jest zdania, że, mając na uwadze zasadę niezawisłości:

i) środek prawny dla naprawy błędów sądowych (zarówno co do właściwości, istoty lub procedury) powinien znajdować się w odpowiednim systemie odwoławczym (czy to za zgodą lub bez zgody sądu);

ii) każdy środek prawny do naprawy innych uchybień w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości (w tym na przykład przewlekłości) przysługuje tylko przeciwko państwu;

iii) nie jest odpowiednie narażanie sędziego, w związku z rzekomym wykonywaniem działalności orzeczniczej, na jakąkolwiek odpowiedzialność osobistą, nawet w drodze pokrycia kwoty przez państwo, chyba że w przypadku winy umyślnej.

77. Jeżeli chodzi o odpowiedzialność dyscyplinarną, CCJE jest zdania, że:

i) w każdym kraju ustawa lub karta praw obowiązująca sędziów powinna określać, na ile to możliwe w szczególnych warunkach, uchybienia, które mogą prowadzić do sankcji dyscyplinarnych, a także procedury, których należy przestrzegać;

ii) co do instytucji postępowania dyscyplinarnego, państwa powinny rozważyć wprowadzenie specjalnego organu lub osoby odpowiedzialnej za przyjmowanie skarg, do uzyskania oświadczeń sędziego i do rozstrzygnięcia w ich świetle, czy istnieje wystarczająca podstawa przeciwko sędziemu upoważniająca do wszczęcia takiego postępowania;

iii) wszelkie wszczynane postępowania dyscyplinarne powinny być rozstrzygane przez niezależny organ lub trybunał, działającego według procedury gwarantującej pełne prawa do obrony;

iv) gdy taki organ lub trybunał sam w sobie nie jest sądem, to jego członkowie powinni być powoływani przez niezależny organ (ze znaczną reprezentacją sędziów wybraną demokratycznie przez innych sędziów), zalecany przez CCJE w pkt 46 jej Opinii nr 1 (2001);

v) rozwiązania dotyczące postępowania dyscyplinarnego w każdym kraju powinny umożliwiać odwołanie od wstępnego organu dyscyplinarnego (niezależnie od tego, czy jest on organem, trybunałem lub sądem) do sądu;

vi) sankcje dostępne temu organowi w przypadku stwierdzonego uchybienia powinny być określone, w możliwym stopniu, konkretnymi warunkami przez ustawę lub kartę praw sędziów i powinny być stosowane w sposób proporcjonalny.

Strasburg, 19 listopada 2002

CCJE (2002) Op. Nr 3

Rada Konsultacyjna Sędziów Europejskich (CCJE)

Z A Ł Ą C Z N I K

PODSUMOWANIE ODPOWIEDZI NA ANKIETĘ

NA TEMAT ZACHOWANIA, ETYKI

I ODPOWIEDZIALNOŚCI SĘDZIÓW

	Jakimi obowiązkami są związani sędziowie?
	Źródło	Data	W stosunku do prawa	W stosunku do urzędu	Cechy osobiste
ANDORA	Ustawa o kwalifikowanym wymiarze sprawiedliwości	1993		tajemnica zawodowa	Obowiązek powściągliwego zachowania
AZERBEJDŻAN			lojalność wobec prawa	uczciwość, obiektywizm, nieprzekupność
BELGIA	Kodeks sądowy	1967, ustawa z 1999 miała zreformować system, ale rozporządzenie wykonawcze nigdy nie zostało przyjęte, a obecnie Parlament dąży do uchylenia ustawy	obowiązek orzekania pod rygorem odmowy ochrony prawnej	obowiązek wynikający z konstytucji do podawania uzasadnienia dla decyzji i rozstrzygania spraw w określonym czasie
CYPR	Ustawa o sądach		Przysięga lojalności wobec Republiki i Konstytucji	przysięga sędziego, że będzie wykonywać swoje obowiązki bez faworyzowania, bez oceniania po pozorach, bez oceniania pod wpływem emocji
REPUBLIKA CZESKA	Nowa ustawa o sądach i sędziach	Weszła w życie z dniem 1 kwietnia 2002 r	należy interpretować prawo jak najlepiej na miarę swoich możliwości, według swojej wiedzy i swoich przekonań	bezstronność, rozsądny termin, lojalność w wykonywaniu obowiązków, nie można czynić niczego, co zagrażałoby godności sądownictwa i zaufania, które musi ono budzić	brak prawa do strajku, brak prawa do udziału w publicznych demonstracjach sprzecznych z działalnością sędziowską, nie może być członkiem partii politycznej.
ESTONIA	Ustawa o statusie sędziów	nowa ustawa jest dyskutowana w 2002 roku
FINLANDIA	Konstytucja, przysięga, kodeks postępowania, ustawa o służbie cywilnej		obowiązek przestrzegania prawa	bezstronność, skuteczność, rozsądny termin, tajność obrad	zachowanie licujące z urzędem
FRANCJA			sędziowie mają obowiązek orzekać, nawet gdy prawo milczy, pod rygorem odmowy ochrony prawnej	nie naruszać zasady tajności obrad, obowiązek zachowania powściągliwości, nie ma prawa do strajku	Powstrzymują się od wszelkich debat politycznych, od wszelkiego wykazywania wrogości wobec władz Republiki
NIEMCY	Niemiecka ustawa o sądownictwie			zasada umiaru w wyrażaniu poglądów, zachowanie tajemnicy obrad, nienarażanie zaufania do niezależności sądownictwa w swojej pracy	... i poza pełnieniem obowiązków zawodowych
ISLANDIA	Konstytucja i europejska ustawa o sądownictwie	1998		muszą wykonywać swoje obowiązki w sposób całkowicie niezależny, nigdy nie podlegając czyjejkolwiek władzy, w rozsądnym terminie	muszą utrzymać swój poziom wiedzy prawnej i zwracać uwagę na swoją działalność pozasądową
IRLANDIA	Przysięga przewidziana w Konstytucji	1937	przestrzegają Konstytucji i prawa	Wierne wykonywanie swoich obowiązków sędziowskich według swoich najlepszych możliwości, bez poddawania się zastraszaniu ani bez faworyzowania
WŁOCHY	Ustawa o dyscyplinie sędziów	1946
JAPONIA	Konstytucja, Ustawa o organizacji sądów	1947 (obie)	przestrzeganie Konstytucją i prawa	niezależność sumienia, bezstronność i uczciwość	wymagania dbałości o obowiązki i tajności; muszą powstrzymać się od wszelkich zachowań powodujących wątpliwość co do ich uczciwości
LIECHTENSTEIN	Konstytucja i Ustawa o organizacji sądów	1921 i 1922, ustawa o sądownictwie obecnie sprawdzana	ogólne obowiązki urzędnicze, Ustawa o służbie cywilnej 1938
LITWA	Ustawa o sądach	2002	przestrzegają Konstytucji i prawa	spełniają wymogi etyki sędziowskiej, bezstronności, rozpatrywanie spraw w rozsądnym czasie, ustąpienie jeśli to konieczne, sędzia ujawnia, że członkowie jego rodziny mają się stawić przed sądem, w którym pracuje
LUKSEMBURG	Brak prawa określającego obowiązki sędziów
MALTA	Pierwsza przysięga wierności przed Prezydentem przewidziana w Konstytucji, druga przysięga w Kodeksie Organizacji i Postępowania Sądowego		orzekają zgodnie z maltańskim prawem i zwyczajem, z autorytetu Boga i Republiki Maltańskiej	działają uczciwie i sprawiedliwie, nie mogą komunikować się ze stronami lub doradzać im, z wyjątkiem publicznych wypowiedzi, w sądzie lub za pozwoleniem Prezydenta, przedstawiają powody swoich decyzji, wyjaśniają przyczyny opóźnienia
MOŁDAWIA	Ustawa o statusie sędziów		ścisłe przestrzeganie wymogów prawa w interesie wymiaru sprawiedliwości, chronią wolności jednostki	chronić honor i godność obywateli, wysoka kultura sądownictwa, być bezstronnym i ludzkim, nie dyskredytować sprawiedliwości, nie naruszać honoru ani godności sądownictwa, nie powodować wątpliwości co do ich obiektywizmu
HOLANDIA	Art. 29 „Ustawy o organizacji sądownictwa”	1827	Będą lojalni wobec Króla, będą zachowywać i przestrzegać Konstytucji	Będą wykonywać swoje obowiązki bezstronnie, rzetelnie i sumiennie
NORWEGIA	Konstytucja, przysięga posłuszeństwa i lojalności wobec Konstytucji i Króla, Ustawa o sądach			musi zobowiązać się na piśmie do sumiennego wykonywania obowiązków na danym stanowisku
POLSKA	Konstytucja, ustawy, kodeksy i zasady postępowania - przysięga przed Prezydentem, wewnętrzne regulaminy sądów	Ustawy z 1984, 1995 i 1997 roku znowelizowane w październiku 2001 r.	lojalność wobec narodu, stoją na straży prawa	Skrupulatnie przestrzegają obowiązków związanych ze swoją pracą, dochowują przysięgi, lojalności, bezstronności, godności i uczciwości w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, tajności obrad	Obowiązek złożenia deklaracji majątkowej, unikanie wszelkich konfliktów interesów
PORTUGALIA	Statut sędziowski			Obowiązki wspólne dla wszystkich funkcjonariuszy publicznych, obowiązek powściągliwości, obowiązek noszenia togi	muszą mieszkać w miejscu, w którym orzekają; sędziowie sądów niższego szczebla nie mogą być nieobecni w tym miejscu, z wyjątkiem weekendów i świąt; inni sędziowie nie mogą być nieobecni przez okres dłuższy niż trzy kolejne dni i nie więcej niż 10 dni w roku, zgłoszeni do Zarządu Służby Sądowej; działalność polityczna zabroniona
RUMUNIA	Artykuł 24 Konstytucji Artykuły 82-87 Ustawy o organizacji wymiaru sprawiedliwości 92/92	1991 1992	Przysięga na wierność konstytucji i prawu	nie mogą robić niczego, co zagrażałoby godności zawodu	nie mogą robić niczego, co zagrażałoby ich godności osobistej
SŁOWACJA	Ustawa o sędziach i ławnikach	2000		Bezstronność, terminowość, lojalność w wykonywaniu obowiązków, nie mogą robić niczego, co zagrażałoby godności systemu sądownictwa i zaufania, które musi budzić, muszą odmawiać upominków, nie pozwolić na kierowanie się osobistymi stosunkami, w tym w mediach	muszą mieć co najmniej 30 lat, ukończyć wyższe studia prawnicze, być zdolnym do bycia sędzią, w szczególności jeśli chodzi o zdrowie i nieskazitelność charakteru, muszą przebywać na stałe w Słowacji, muszą być wybrani w drodze procedury selekcyjnej
SŁOWENIA	Ustawa o służbie sądowej	1994, 1996 i 1998		postępować w swoim życiu zawodowym w taki sposób, aby nie podważyć swojej bezstronności, niezawisłości lub dobrego imienia sądownictwa.	Przy korzystaniu ze swych praw i wolności osobistych, sędzia musi zawsze brać pod uwagę swój obowiązek ochrony niezależności i bezstronności wymiaru sprawiedliwości i nie może narażać dobrego imienia wymiaru sprawiedliwości.
SZWECJA	Konstytucja, kodeksy postępowania (przysięga) oraz Ustawa o pracownikach publicznych		muszą przestrzegać prawa, nie mogą nim manipulować	uczciwy i rzetelny sędzia: bezstronny, musi wymierzać sprawiedliwość jak najlepiej w miarę swoich możliwości i sumienia, nie może być zaangażowany w korupcję lub faworyzowanie osób będących z nim w relacjach osobistych, rodzinnych lub przyjacielskich, nie może uznać niewinnego za winnego lub odwrotnie, musi przestrzegać tajemnicy obrad
SZWAJCARIA
TURCJA	Konstytucja Republiki Turcji oraz Ustawa o sędziach i prokuratorach.	Obie z 1982 roku	wierność Konstytucji, prawu i swoim przekonaniom pod warunkiem że są zgodne z prawem	chronią swoją niezależność, choć mogą one być związani z Ministerstwem w swoich obowiązkach administracyjnych	żadnych urzędniczych funkcji, chyba że jest to przewidziane przez prawo
UKRAINA	Ustawa o statusie sędziów		Lojalność wobec prawa i Konstytucji, obiektywizm, muszą w pełni i sumiennie rozpatrywać sprawy przed nich wniesione	muszą przestrzegać dyscypliny i zasad organizacji pracy w sądzie; tajemnica zawodowa
ZJEDNOCZONE KRÓLESTWO	Common law		Przysięga lojalności i wierności Koronie przy jednoczesnym przestrzeganiu prawa	stosują prawo w sposób niezależny i bezstronny

	Czy istnieje kodeks etyczny sędziów?
	Opracowany przez ...	Uchwalony przez ...	Data	Zobowiązania	Sankcje
ANDORA	NIE
AZERBEJDŻAN	TAK, opracowany i uchwalony przez wszystkich sędziów i Radę Sądownictwa			Takie same jak w przepisach ustawowych	Postępowanie dyscyplinarne
BELGIA	NIE
CYPR	NIE, ale istnieją standardy rekrutacji dla zapewnienia wysokiej wartości moralnej przyszłego sędziego, stwierdzane w jego praktyce adwokackiej
REPUBLIKA CZESKA	TAK I NIE, ale Związek Sędziów (organizacja reprezentująca 50% sędziów) sporządził 7 krótkich zasad, które mogą być rozwinięte w kodeks	Zatwierdzono przez reprezentatywne zgromadzenie sędziów	2000	7 Zasad określających obowiązki i zachowanie sędziego w jego życiu zawodowym	Nie stwierdzono przypadków
ESTONIA	TAK, Stowarzyszenie Sędziów Estońskich	Delegacja Parlamentu zawarta w Ustawie o sędziach, do przyjęcia przez Konferencję Sędziów	1994	35 podstawowych zasad etyki zawodowej (sumienność i staranność w pracy, w kontaktach zawodowych, niezależność i bezstronność) i ograniczenia wolności osobistej (działalność pozasądowa, relacje prywatne)	Brak sankcji jako takiej, ale może pomóc w ocenie w postępowaniu dyscyplinarnym, rzucając światło na przepisy Ustawy o sędziach
FINLANDIA	NIE
FRANCJA	NIE
NIEMCY	NIE
ISLANDIA	NIE, istnieją pewne niepisane zasady
IRLANDIA	NIE, ale sprawozdanie na temat etyki i postępowania zawodowego sędziów w 1999 zalecało, aby komisja etyki i postępowania zawodowego opracowała kodeks, który będzie przekazywany wszystkim nowym sędziom przy obejmowaniu stanowisk. Taka komisja jeszcze nie istnieje. Prawo jest w trakcie reformowania.
WŁOCHY	TAK, Krajowe Stowarzyszenie Sędziów	Krajowe Stowarzyszenie Sędziów, z upoważnienia władzy wykonawczej i ustawodawczej	1994	Godność i poprawność w życiu prywatnym, poczucie obowiązku publicznego, bezinteresowne sprawowanie funkcji sędziego, niezależność, bezstronność, zwracanie uwagi na relacje z obywatelami, znajomość wiedzy zawodowej, ciągłe doskonalenie, procedury dotyczące korzystania z zasobów administracji, tajemnica zawodowa, dyscyplina relacji z mediami, brak ochrony przed konfliktem interesów politycznych lub finansowych, troska o badanie swojej bezstronności, relacji z innymi sędziami i personelem sądowym	Jest przede wszystkim środkiem samoregulacji. Sankcja może wystąpić, jeżeli naruszenie jest naruszeniem wymienionym w przepisach dyscyplinarnych lub prawie powszechnym.
JAPONIA	TAK, określone w pewnych przepisach prawa, choć nie ma osobnego kodeksu etycznego
LIECHTENSTEIN	NIE
LITWA	TAK, Krajowe Stowarzyszenie Sędziów	Krajowy Kongres wszystkich sędziów	1998	Niezależność, zachowanie i obowiązki sędziowskie, ponadto zachowanie poza jego obowiązkami sędziowskim itp	NIE, ale upoważnienie w postępowaniu dyscyplinarnym
LUKSEMBURG	NIE, Komisja, która zbadała tę kwestię, stwierdziła, że lepiej trzymać się ogólnych zasad niepisanych.
MALTA	TAK, opracowany przez wymiar sprawiedliwości	Przez wszystkich sędziów z wyjątkiem jednego, przedstawiony Prezydentowi jako przewodniczącemu Komisji Wymiaru Sprawiedliwości, który przyjął Kodeks z niewielkimi zmianami	2000	28 punktów odzwierciedlających porozumienie w sprawie dobrej praktyki, potwierdzających wartości, do których przestrzegania zobowiązują się sędziowie podczas składania przysięgi, wizerunek wymiaru sprawiedliwości dla osób podlegających mu, którzy muszą w razie potrzeby być skutecznie ukarani	„Kodeks sam w sobie” nie zawiera sankcji
MOŁDAWIA	TAK, przez CSM	Konferencja sędziów	2000	Poufność, poprawność, terminowość, umiarkowanie, musi wykazywać trzeźwość rozumowania, być uprzejmy, formalny, spokojny, tolerancyjny, musi słuchać, musi karać sprawców obrazy sądu, nie może omawiać sprawy ze stronami w inny sposób niż podczas postępowania, musi szanować prawa człowieka, brak dyskryminacji	TAK, dyscyplinarne
HOLANDIA	NIE
NORWEGIA	Brak kodeksu, pomimo próby norweskiej Komisji ds. Sądów w 1999 roku, która jest obecnie nadal jest w toku w Parlamencie
POLSKA	NIE, ale Krajowa Rada Sądownictwa jest upoważniona do opracowania takiego kodeksu, i od lipca 2001 roku pracuje nad zbiorem zasad dotyczących etyki sędziów
PORTUGALIA	NIE
RUMUNIA	NIE, ale istnieją pewne ogólne zasady określone w ustawie o organizacji wymiaru sprawiedliwości	Parlament rumuński	1992	Sędziowie powstrzymują się od jakichkolwiek działań lub czynów mogących zagrażać ich godności przy sprawowaniu urzędu i w społeczeństwie. Sędziom zabrania się członkostwa w partiach politycznych lub angażowania się w działalność publiczną o charakterze politycznym. Urzędu sędziego nie można łączyć z jakimkolwiek innym stanowiskiem publicznym lub prywatnym, z wyjątkiem akademickiej aktywności zawodowej. Sędziom zabrania się prowadzenia działalności handlowej, udziału w zarządzaniu spółkami handlowymi, spółkami cywilnymi lub jednoosobowymi przedsiębiorstwami, bezpośrednio lub za pośrednictwem umieszczonych osób. Oprócz tego nie mogą brać udziału w zarządzaniu takimi spółkami lub lub jednoosobowymi przedsiębiorstwami. Innymi obowiązki sędziów są uważane za warunki konieczne sprawowania funkcji sędziego: np. dobre imię, lub cechę działalności sędziowskiej: np. niezależność, bezstronność, tajność narady	Postępowanie karne i dyscyplinarne.
SŁOWACJA	TAK	Przewodniczący Rady Sądownictwa i Minister Sprawiedliwości	2001	Życie prywatne, życie zawodowe i obowiązki zawodowe	NIE, tylko Ustawa o sędziach
SŁOWENIA	TAK (właśnie zastąpił dawny Kodeks Odpowiedzialności Zawodowej z 1972 r.), przez grupę sędziów ze Stowarzyszenia Sędziów	Stowarzyszenie	2001	9 zasad: niezależność, bezstronność i neutralność, kwalifikacje, staranność, łączenie stanowisk/zakaz łączenia stanowisk, dyskrecja, stosunki zawodowe, dobre imię.	Nie, ale jest Sąd Honorowy, który może rozpatrywać naruszenia bez nakładania sankcji.
SZWECJA	Nie ma specjalnego kodeksu, ale istnieje historyczny model służący do inspirowania zachowań sędziów, a mianowicie Ogólny Kodeks Praw (1734) zawierający stary kodeks, niewiążący dla sędziów,	Olaus Petri w XVI wieku; Stowarzyszenie Sędziów od niedawna pracuje nad projektem kodeksu, który jeszcze nie został ukończony, ze względu na rozległą krytykę	1540		Poprzez inny system, prawo upoważnia RPO i Kanclerza ds. Sprawiedliwości do publicznej krytyki sędziego za jego zachowanie
SZWAJCARIA	Praktycznie nie ma pisanych zasad na poziomie federalnym ani w znacznym stopniu na poziomie lokalnym
TURCJA	Ustawa o sędziach i prokuratorach oraz zasadach zachowania	Parlament, Rada Najwyższa Sędziów i Prokuratorów	1982	Takie same jak w przepisach ustawowych	Postępowanie dyscyplinarne
UKRAINA	TAK, przyjęty przez Kongres Sędziów w 1999 roku na bazie doświadczeń, w szczególności, Kanady, USA i Rosji wraz z uwzględnieniem poprawek i wniosków ukraińskich sędziów	Rada Sędziów	2002	Posłuszeństwo wobec prawa, bezstronność, zachowanie uzasadnionych oczekiwań, lojalność, sprawiedliwość i równość, szczerość, zachowanie wierne przysiędze	NIE, zgodnie z życzeniem Kongresu Sędziów
ZJEDNOCZONE KRÓLESTWO	NIE, ale istnieją pewne nieformalne wytyczne, które niektórzy (Judicial Studies Board, Scottish Justice Minister i doktryna Irlandii Północnej) chcieliby widzieć jako formalnie obowiązujące bez ustanawiania obowiązków ustawowych	Ustanowiony przez Lorda Kanclerza w drodze porozumienia z Lordem Najwyższym Sędzią Anglii i Walii		Przed powołaniem, sędziowie są informowani o tym, czego się od nich oczekuje pod względem zachowania

	Zakaz łączenia stanowisk i innej działalności
	Źródło	Rodzaj zakazu łączenia stanowisk i innej działalności	Wyjątki
ANDORA	Ustawa o wymiarze sprawiedliwości	Wszelki inny urząd publiczny; działalność handlowa, przemysłowa lub zawodowa; praca jako adwokat lub radca prawny
AZERBEJDŻAN	„To pytanie nie jest dla nas jasne”
BELGIA		Sędzia nie może być jednocześnie prokuratorem, wybrany przedstawicielem, adwokatem, komornikiem, radcą prawnym, żołnierzem czy funkcjonariuszem religijnym, ani pełnić płatnego urzędu politycznego ani administracyjnego jakiegokolwiek rodzaju
CYPR		Wszelkie inne stanowisko lub zawód	Wykłady i publikacje prawnicze
REPUBLIKA CZESKA		Żaden urząd polityczny (np. Prezydent Republiki lub poseł), żadna praca w ministerstwie ani działalność gospodarcza. Praca naukowa, nauczanie i działalność literacka i artystyczna są dozwolone, podobnie jak praca jako doradca polityczny, jeśli nie narusza to godności sędziów i zaufania, jakie powinni budzić.
ESTONIA		Żaden mandat lub działalność polityczna, żadnych innych stanowisk z wyjątkiem nauczania lub badań naukowych; nie mogą zasiadać w zarządach spółek publicznych lub prywatnych
FINLANDIA	Ustawa o służbie cywilnej	każdy urząd publiczny, każdy cywilny, handlowy lub zarobkowy zawód lub działalność	można otrzymać pozwolenie z sądu lub sądu wyższej instancji
FRANCJA		Zakaz obejmowania dodatkowo wszelkiego rodzaju stanowisk publicznych, wykonywania zawodów cywilnych, handlowych lub za wynagrodzeniem i pracy w charakterze arbitra
NIEMCY	Niemiecka ustawa o sądownictwie	Idea podziału władzy: żadnej działalności administracyjnej (z wyjątkiem gdy prowadzona w sądzie, badań i nauczania); mogą należeć do partii politycznych i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego: jeśli zostanie wybrany, zostaje zawieszony w obowiązkach sędziego; działalność doradcza i pojednawcze zabronione	Rząd może upoważnić sędziego do zasiadania jako arbiter lub zostać przesłuchany w charakterze eksperta przez trybunał arbitrażowy
ISLANDIA	1998 Ustawa o sądownictwie	Nie mogą przyjmować stanowisk ani mieć udziałów w spółce, jeżeli jest to niezgodne z ich urzędem lub może pogorszyć jakość ich pracy.	Nauczanie, przewodniczenie komisji, wykłady, publikacje itp. Należy wnioskować o zezwolenie na prowadzenie działalności pozasądowych do Urzędu Komitetu Sądownictwa
IRLANDIA	Konstytucja z 1937 roku	Żaden sędzia nie kwalifikują się, by być członkiem którejkolwiek z izb parlamentu lub sprawować „jakikolwiek inny urząd lub stanowisko”.
WŁOCHY	Dekret królewski z dnia 30 stycznia 1941	Żadna praca lub stanowisko publiczne lub prywatne, z wyjątkiem mandatu poselskiego lub organizacja charytatywna, żadna działalność handlowa, przemysłowa lub zawodowa. Wysoka Rada Sądownictwa może pozwolić na „zadania innego rodzaju”.	Nauczanie i praca naukowa możliwe za zezwoleniem - pod ściśle określonymi warunkami - od Wysokiej Rady. Zezwala się na arbitraż tylko w wyjątkowych przypadkach.
JAPONIA	Ustawa o organizacji sądów	Zakaz działań politycznych i handlowych oraz otrzymywania wynagrodzenia innego niż z tytułu pełnienia funkcji sędziowskiej.	Może być uzyskane pozwolenie Sądu Najwyższego na otrzymywanie wynagrodzenia innego niż z tytułu pełnienia funkcji sędziowskiej.
LIECHTENSTEIN	Artykuł 6, Ustawa o służbie cywilnej z 1938	Żadna inna działalność za wynagrodzeniem lub szczególnie czasochłonna bez zezwolenia ze strony rządu, który rozważy, czy jest ona zgodna z pracą sędziego, co zwykle występuje w przypadku pracy naukowej i dydaktycznej w niepełnym wymiarze czasu.
LITWA	Ustawa o sędziach 2002	Żadnej aktywności politycznej, nie mogą być powołani do służby wojskowej, nie mogą prowadzić zarobkowej działalności prywatnej, chociaż wynagrodzenie jest dozwolone w przypadku nauczania, żadnej pracy w stowarzyszeniu, jeśli utrudnia to niezależność sędziowską	Wykłady i publikacje prawne
LUKSEMBURG	Konstytucja i Ustawa o organizacji sądów	Żadnego zatrudnienia za wynagrodzeniem
MALTA	Kodeks organizacji i postępowania cywilnego, Kodeks Etyki	Żadnego zaangażowania osobistego lub zaangażowania w charakterze pełnomocnika w sprawie już wszczętej lub prawdopodobnie będzie w kompetencji sędziego, żadnej innej działalności, nawet tymczasowej, z wyjątkiem międzynarodowego organu sądowego lub uniwersytetu	Za zgodą Prezydenta Republiki
MOŁDAWIA	Ustawa o statusie sędziów	Żadnych innych publicznych lub prywatnych stanowisk lub urzędów jako poseł lub doradca samorządu terytorialnego; nie mogą należeć do partii politycznych ani innych organizacji społeczno-politycznych; nie mogą angażować się w biznes ani doradztwo pisemne lub ustne z wyjątkiem bliskich krewnych. Publikacje i występowanie w mediach są możliwe, jeśli nie dotyczą kwestii polityki wewnętrznej.
HOLANDIA	Art. 44 „Ustawy o organizacji sądownictwa (1827/2001)”; Ustawa dotycząca zakazu łączenia stanowisk z mandatami parlamentów krajowych i europejskich (1994)	Sędziowie nie mogą być (holenderskim odpowiednikiem) adwokata, radcy prawnego, notariusza; nie mogą działać w innych zawodach, które pociągają za sobą udzielanie pomocy prawnej lub doradztwa; sędziowie Sądu Najwyższego nie mogą być członkiem parlamentu holenderskiego lub Parlamentu Europejskiego.
NORWEGIA	Ustawa o sądach i Podstawowe porozumienie państwowe	Sędziowie są stosunkowo swobodni; tylko sędziowie Sądu Najwyższego podlegają szczególnym przepisom. Ogólnie rzecz biorąc, mogą jednak być adwokatami, mediatorami i członkami ławy przysięgłych, bez konieczności rezygnacji.	Prawo rozpatrywane przez parlament, które ma zastąpić tolerancyjne orzecznictwo, zawiera surowe przepisy dotyczące zakazu, zezwoleń i deklaracji działalności dodatkowych i zaostrza zasady niełączenia stanowisk.
POLSKA	Konstytucja i ustawy	Żadna inna praca wyjątkiem publikacji naukowych i nauczania w niepełnym wymiarze godzin, pod warunkiem że nie wpływają one pracę sędziego; żadnej działalności lub stanowiska zarobkowego, które mogłoby splamić wizerunek sądownictwa; żadnej aktywności politycznej	Wniosek musi zostać przekazany do przełożonego (prezes sądu lub sąd najwyższy lub minister)
PORTUGALIA		Żadne publiczne lub prywatne stanowisko zawodowe; zakazy łączenia stanowisk mające zastosowanie ogólnie do urzędników	Nauczanie i naukowe badania prawne może być dopuszczone przez Komisję Służby Sądowej, ale nie mogą być za to wynagradzani
RUMUNIA		Żadnej aktywności politycznej, żadnego stanowiska innego niż współpraca przy publikacjach naukowych i nauczaniu
SŁOWACJA	Ustawa 2000	Żadne stanowiska polityczne w szerokim tego słowa znaczeniu, w tym instytucjach rządowych i wojsku, bez zarobkowej działalności prywatnej, z wyjątkiem naukowej, nauczania lub działalności artystycznej, oraz pod warunkiem, że nie szkodzą godności urzędu sędziego.
SŁOWENIA	Konstytucja i Ustawa o organizacji sądów	Każde stanowisko administracyjne lub polityczne, każda działalność handlowa lub zawodowa, działalność zarobkowa lub uczestnictwo w zarządzaniu firmami, oraz wszystko, co może naruszać dobre imię sądownictwa. Zezwala się na naukę i badania pod tym warunkiem.
SZWECJA	Ustawy i konstytucja	Żaden sędzia nie jest podporządkowany innemu sędziego lub funkcjonariuszowi publicznemu
SZWAJCARIA		Żaden inny urząd lub stanowisko publiczne, żadne inne stanowisko lub zawód, żadna funkcja jako dyrektor, kierownik lub członek organu podmiotu prowadzącego przedsiębiorstwo, żadne stanowisko lub tytuł lub oświadczenie wydane przez władze zagraniczne	Sąd może zezwolić na pracę jako ekspert lub arbiter oraz inne działalności dodatkowe i określić odpowiednie warunki o ile niezależność i prestiż sądownictwie nie zostaną naruszone
TURCJA	Ustawa o sędziach i prokuratorach	Żadnej aktywności publicznej, chyba że zezwala na to prawo, żadnej działalności zarobkowej.
UKRAINA	Żadne zakazy łączenia stanowisk i działalności nie zostały formalnie ustanowione
ZJEDNOCZONE KRÓLESTWO	Wytyczne	Nie mogą zasiadać jako arbitrzy ani wykonywać żadnej zarobkowej działalności zawodowej (z wyjątkiem pisania lub redakcji) ani jakiejkolwiek aktywności zawodowej (z wyjątkiem pisania lub redakcji) ani jakiejkolwiek działalności politycznej; stosują się istotne ograniczenia również wtedy, gdy sędzia opuścił urząd

	Okoliczności, w których bezstronność może zostać podważona
	Źródło	Okoliczności
ANDORA	Ustawa o wymiarze sprawiedliwości	Bliskie pokrewieństwo/powinowactwo z adwokatem lub pełnomocnikiem; handlowy lub gospodarczy stosunek prawny. Spór toczony ze Stroną lub jej pełnomocnikiem procesowym, interes w przedmiocie sporu, stosunek hierarchiczny lub przyjacielski.
AZERBEJDŻAN	Pytanie wniesione pod dyskusję przez Departament Prokuratora Generalnego w sytuacji wskazanej w prawie
BELGIA	Orzecznictwo w oparciu o przepisy Kodeksu oraz przepisy dotyczące ustąpienia i zakazu łączenia stanowisk
CYPR	Orzecznictwo Sądu Najwyższego	Konflikt interesów rodzinnych lub osobistych, znajomość sprawy lub stron
REPUBLIKA CZESKA	Kodeksy postępowania cywilnego i karnego, mechanizm ... dochodzenia odszkodowania od sędziego, który nadużył swojej władzy
ESTONIA		Konflikt interesów, wszelkie stosunki, które mogą negatywnie wpływać na wiarygodność systemu sądowego, uprzedzenie
FINLANDIA	Kodeks postępowania	Powiązania rodzinne, konflikt interesów, uprzedzenie, zaangażowanie w sprawę i inne powody, które zasadnie podają w wątpliwość bezstronność sędziego
FRANCJA		Sędzia może być poddany wyłączeniu i musi zrezygnować z rozpatrzenia sprawy w różnych sytuacjach, które kwestionują jego obiektywną i subiektywną bezstronność: stosunki rodzinne i przyjacielskie, konflikt interesów finansowych, w przypadku gdy podjął już decyzję i wydał orzeczenie w tej samej sprawie tam, gdzie jest stosunek podporządkowania
NIEMCY	Kodeks postępowania cywilnego	Powiązania rodzinne, sprawa w której sędzia zeznawał jako świadek lub biegły, lub w której już raz podjął decyzje, wątpliwości w odniesieniu do jego bezstronności mogą być w ten sposób ujawnione przez konflikt interesów finansowych lub przyjacielskich lub określonej preferencji dla jednej ze stron
ISLANDIA	Ustawa o postępowaniu cywilnym oraz Ustawa o postępowaniu karnym	Strona sporu, udzielenie porady stronie w sprawie, stosunki rodzinne, przyjacielskie lub zawodowe z jedną ze stron; jest świadkiem w sprawie, czy ma ścisłe związki ze świadkiem.
IRLANDIA	Zasada prawna Nemo judex in causa sua	Żadnego konfliktu interesów osobistych, rodzinnych lub finansowych, żadnych uprzedzeń lub stronniczości, w przeciwnym wypadku sędzia musi ustąpić
WŁOCHY	Kodeksy postępowania cywilnego i karnego	Konflikt interesów rodzinnych, osobistych lub zawodowych, znajomość sprawy lub stron, stronniczość i uprzedzenia.
JAPONIA	Konstytucja i Kodeksy postępowania cywilnego i karnego takie jak strona w sprawie jest krewnym sędziego	Oprócz zgodności z przepisami dotyczącymi zakazu łączenia stanowisk, może nastąpić wniosek o wyłączenie sędziego i/lub są zobowiązani do wycofania się z postępowania w pewnych okolicznościach
LIECHTENSTEIN		Konflikty interesów osobistych lub rodzinnych, uprzedzenie, podniesione przez sąd z urzędu lub przez strony
LITWA	Kodeks postępowania cywilnego	Konflikt interesów osobistych lub rodzinnych, uprzedzenia, zaangażowanie w sprawę w charakterze świadka
LUKSEMBURG	Artykuł 521 nowego Kodeksu postępowania cywilnego, art. 542 kodeksu ścigania karnego, art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka	Jeśli bezstronność sędziego jest kwestionowana lub gdy istnieje uzasadniona wątpliwość co do rzetelności postępowania
MALTA	Szczegółowy wykaz okoliczności, w których sędzia musi ustąpić lub strony odmówią mu pozwolenia na rozpatrywanie sprawy określone w kodeksie organizacji sądownictwa i postępowania cywilnego	Konflikt interesów osobistych lub rodzinnych, uprzedzenia, zaangażowanie w sprawę w charakterze świadka
MOŁDAWIA	Kodeksy postępowania cywilnego i postępowania karnego	Musi ustąpić w przypadku, gdy ma bezpośredni lub pośredni interes w sprawie lub gdy istnieje związek rodzinny ze stroną
HOLANDIA	Ustawa o postępowaniu cywilnym, ustawy o postępowaniu karnym, ustawa o postępowaniu administracyjnym	„Fakty lub okoliczności, które mogą podważyć bezstronność sędziego” (prawo nie wchodzi w szczegóły, orzecznictwo jest zgodne z wytycznymi określonymi przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości)
NORWEGIA	Ustawa o sądach	Powiązania rodzinne ze stronami lub ich doradcami prawnymi, o ile mogą naruszyć zaufanie do sędziego, wówczas sędzia musi ustąpić (konflikt interesów w większości przypadków)
POLSKA	Kodeks postępowania karnego i kodeks postępowania cywilnego	Jeżeli sędzia zna strony lub jest zaznajomiony ze sprawą, bo już brał w niej udział (ścisłe powiązanie z jedną ze stron lub zaangażowanie w sprawę w charakterze osobistym lub zawodowym); dwa rodzaje przypadków: iudex inhabilis i iudex suspectus
PORTUGALIA	Ustawa o sądownictwie, Kodeks postępowania cywilnego, Kodeks postępowania karnego	Sędzia nie może orzekać w sądzie, w którym pracuje członek jego rodziny, jeżeli istnieje uzasadniona wątpliwość co do rzetelności postępowania lub gdy wnosi o wyłączenie z postępowania w przypadku wystąpienia konfliktu interesów osobistych, ekonomicznych lub rodzinnych, nie może być zaangażowany w sprawę ani brać w niej udziału w różnym charakterze
RUMUNIA	Ustawodawstwo	Ścisły związek z jedną ze stron, wpływy polityczne, presja mediów, stosunki przyjacielskie
SŁOWACJA		Wszelkie okoliczności, w których w ramach wykonywania swoich obowiązków, w życiu prywatnym lub po opuszczeni urzędu, sędzia narusza godność swego urzędu lub naraża niezbędne zaufanie do wymiaru sprawiedliwości.
SŁOWENIA	Kodeksy postępowania cywilnego i karnego, EKPC	Jeżeli sędzia jest stroną w postępowaniu lub bierze udział w sprawie lub ma związek z taką osobą, gdy zeznawał lub był zaangażowany w sprawie jako biegły, jeżeli brał udział w decyzji podjętej lub wydanej w sprawie, gdy istnieje uzasadniona wątpliwość co do jego bezstronności.
SZWECJA	Kodeksy postępowania	Powiązania rodzinne, konflikt interesów osobistych, finansowych lub politycznych, uprzedzenie, zawodowe lub osobiste zaangażowanie w sprawę
SZWAJCARIA	Ustawodawstwo i orzecznictwo	... zgodne z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
TURCJA	Kodeksy postępowania karnego i cywilnego	Stronniczość, konflikt interesów, osobisty związek z przestępstwem jako ofiara, świadek, pełnomocnik procesowy, arbiter lub poprzez powiązania rodzinne
UKRAINA	Kodeksy postępowania	Bliski związek z jedną ze stron, osobisty interes w sprawie, lub w przypadku gdy wykonywanie obowiązków sędziowskich w jakikolwiek sposób stawiało bezstronność pod znakiem zapytania
ZJEDNOCZONE KRÓLESTWO	ETPC

	Karna lub cywilna odpowiedzialność sędziów
	Odpowiedzialność karna		Odpowiedzialność cywilna	Procedury
	Przestępstwa	Sankcje	Odpowiedzialność cywilna	Procedury
ANDORA	Kodeks karny, art 114, korupcja, praktyki korupcyjne		Sędziowie ponoszą odpowiedzialność cywilną w przypadku oszustwa przy wykonywaniu swoich obowiązków	W sprawach karnych, sędzia może być zatrzymany tylko wówczas, gdy zostanie złapany na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa; czasowe zawieszenie w obowiązkach jest automatyczne, za zgodą Rady Sądownictwa
AZERBEJDŻAN	na przykład jeżeli sędzia świadomie skazuje niewinnego	Pozbawienie wolności lub odszkodowanie	Sąd drugiej instancji ponownie rozpatrujący sprawę może stwierdzić, że sędzia, który rozpatrywał sprawę w pierwszej instancji jest odpowiedzialny	Prezydent i Rada Sędziów może zadecydować o wszczęciu postępowania kierując sprawę do Prokuratury Generalnej, sędzia będzie sądzony przez sąd powszechny
BELGIA	Przestępstwa przeciwko prawu ogólnemu przy lub w ramach wykonywania swoich obowiązków	Kary przewidziane na mocy prawa powszechnego	Mechanizm dochodzenia odszkodowania od sędziego, który nadużył swej władzy, pozwalający na osobistą odpowiedzialność sędziego w przypadku zamiaru oszustwa lub nadużycia ze strony sędziego, państwo może również zostać pociągnięte do odpowiedzialności za bezprawny czyn sędziego	W sprawach karnych postępowanie jest w rękach prokuratora przy Sądzie Apelacyjnym, w sprawach cywilnych postępowanie toczy się przed Sądem Kasacyjnym
CYPR	Konstytucja gwarantuje immunitet sędziów Naczelnego Sądu Konstytucyjnego i Sądu Wysokiego (obecnie połączone w Sądzie Najwyższym). Common law i zasady słuszności zapewniają, że sędziowie sądów niższych instancji również korzystają z immunitetu
REPUBLIKA CZESKA	W związku z wykonywaniem obowiązków		Jeżeli doszło do bezprawnej decyzji lub szkodliwego działania, szkoda zostaje naprawiona przez państwo, które jest uprawnione do wniesienia powództwa o odszkodowanie, jeżeli sędzia został uznany za winnego naruszenia dyscypliny	Postępowanie karne przeciwko sędziemu musi zostać zatwierdzone przez Prezydenta Republiki; właściwe są sądy powszechne, zgodnie z procedurami prawa powszechnego
ESTONIA	Jeżeli sędzia umyślnie wydał bezprawną decyzję	Usunięcie z urzędu	Brak osobistej odpowiedzialności po stronie sędziego, odpowiedzialność państwa	Przedstawiciel Prokuratury Generalnej kieruje się do Sądu Najwyższego, który stwierdza, że może być wszczęte ściganie na podstawie kodeksu karnego i kodeksu postępowania karnego, za zgodą Prezydenta Republiki.
FINLANDIA	Przestępstwa opisane w kodeksie karnym popełnione przy wykonywaniu obowiązków	Kary przewidziane prawem powszechnym, w tym usunięcie z urzędu	Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przy wykonywaniu obowiązków sędziowskich. Odszkodowanie jest z reguły wypłacane przez państwo, które to odszkodowanie w niektórych przypadkach może być zwracane przez sędziego.	Zwykłe procedury, które zgodnie z Konstytucją mogą byc wszczęte przez każdego, kogo prawa zostały naruszone (wyjątki i specjalna procedura dla członków sądów najwyższych).
FRANCJA	Przestępstwa określone przez przepisy prawa	Kary przewidziane w prawie powszechnym	Odpowiedzialność cywilna jedynie wtedy, gdy sędzia jest osobiście winny	Zwykłe postępowanie karne, postępowanie cywilne jest dostępne tylko przeciwko państwu, które ma prawo do wniesienia skargi o odszkodowanie
NIEMCY	Naruszenie kodeksu karnego polegające na nadużyciu urzędu sędziego i korupcji.	Kary przewidziane na mocy prawa powszechnego	Osobista odpowiedzialność cywilna ograniczona przez art. 839(2) Kodeksu cywilnego, jeżeli czyn powodujący szkodę jest przestępstwem. Odpowiedzialność państwa powstaje w innych przypadkach, a państwo może wnieść powództwo o odszkodowanie zawsze, gdy jest zobowiązane do zapłaty odszkodowania	Normalne procedury karne i cywilne
ISLANDIA	Jeżeli sędzia umyślnie wydał niesprawiedliwą decyzję, w przypadku gdy używa bezprawnych procedur mających na celu uzyskanie przyznania się do winy lub gdy nakazuje nielegalne aresztowania lub dochodzenia	Zaostrzone kary przewidziane w prawie powszechnym	Państwo ponosi odpowiedzialność cywilną, ale może skorzystać z regresu do sędziego, jeżeli wina była umyślna	Procedury ustanowione przez prawo powszechne
IRLANDIA	Całkowity immunitet dla urzędu sędziego zapewniony w common law
WŁOCHY	Przewidziana w Kodeksie Karnym i nakierowana w szczególności na sędziego przy wykonywaniu jego obowiązków sądowych, takie jak korupcja	Kary przewidziane w prawie powszechnym	Odpowiedzialność cywilna za rażące niedbalstwo lub odmowę ochrony prawnej została przewidziana w ustawie z 1988 roku, co oznaczało zerwanie ze względnym immunitetem z odpowiedzialności odrzuconym w referendum. Państwo działa jako gwarant i może wnieść powództwo o odszkodowanie przeciwko sędziemu, kwota odszkodowania jest ograniczona, gdy szkoda została wyrządzona w sposób nieumyślny.	Szczegółowe zasady dotyczące właściwości, w celu zapewnienia, że sprawa będzie rozpatrywana na innym terenie, badanie dopuszczalności wniosków (czy podniesiony problem może być skorygowany środkiem prawnym? Czy skarga dotyczy wykładni prawa?). Sprawy są rozpatrywane przez sądy powszechne
JAPONIA	Zwykła odpowiedzialność karna		Na podstawie precedensu ustanowionego przez Sąd Najwyższy w 1955 roku, sędziowie nie ponoszą osobistej odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone stronom przy wykonywaniu obowiązków
LIECHTENSTEIN	Przestępstwa w ramach prawa powszechnego, plus pewne szczególne przestępstwa takie jak nadużycie urzędu lub korupcja	Kary przewidziane prawem powszechnym, sędzia, który zostaje skazany na karę pozbawienia wolności powyżej jednego roku zostaje usunięty ze stanowiska	Ogólne zasady dotyczące odpowiedzialności cywilnej państwa, które może wnieść powództwo o odszkodowanie	Sądy powszechne i procedury w sprawach karnych oraz w sprawach cywilnych; Sąd Najwyższy jest własciwy do rozpatrywania odwołań
LITWA	Naruszenia kodeksu karnego polegające na nadużyciu urzędu sędziego i na korupcji	Kary przewidziane na mocy prawa powszechnego	Tylko państwo jest odpowiedzialne, ale ma prawo do regresu przeciwko sędziemu	Każde postępowanie karne lub zatrzymanie musi być zatwierdzone przez Parlament; sędzia zostaje wówczas zawieszony z urzędu do czasu zakończenia postępowania.
LUKSEMBURG	Artykuł 4 kodeksu cywilnego, nadużycie władzy i odmowa ochrony prawnej	Grzywny, zakaz wykonywania obowiązków lub zajmowania stanowisk publicznych lub urzędu	Tylko państwa może ponosić odpowiedzialność (procedura zgodnie z prawem powszechnym, ustawa z dnia 1 września 1988)	Artykuł 639 nowego kodeksu postępowania cywilnego do dochodzenia odszkodowania od sędziego, który nadużył swojej władzy
MALTA	Kodeks karny wyraźnie przewiduje przypadki, w których sędzia odrzuca lub odmawia rozpatrzenia prawidłowo przedłożonego wniosku o habeas corpus; jak każdy sprawujący władzę publiczną: nadużycia władzy lub wykroczenia, korupcja, przywłaszczenie finansowe	Kary przewidziane w prawie powszechnym	Brak przepisów szczególnych; nie jest znany przypadek próby pociągnięcia sędziego do odpowiedzialności cywilnej	Zwykłe procedury zwykłych sądów karnych
MOŁDAWIA	Prawo powszechne, zgodnie z zasadą, że wszyscy są równi wobec prawa		Brak odpowiedzialności cywilnej sędziów	Ściganie zlecone przez CSM i Prezydenta Republiki lub Parlament, zależnie od okoliczności, i rozpatrywane przed sądami wyższego szczebla.
HOLANDIA	Zastosowanie ma prawo powszechne		Tylko państwo może ponosić odpowiedzialność	Zastosowanie ma prawo powszechne, brak specjalnych procedur
NORWEGIA	Przestępstwa przeciwko prawu powszechnemu		Powództwo o stwierdzenie odpowiedzialności cywilnej sędziego jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy decyzja została uchylona i jeśli sędzia popełnił przestępstwo podejmując ją	Zarzuty wobec sędziego zostały określone przez Radę Królewską a sędzia zawsze jest sądzony przez sąd wyższej instancji niż ten, w którym orzeka
POLSKA	Przestępstwa związane z czynnościami i obowiązkami sędziowskimi		Sędzia może zostać pociągnięty do odpowiedzialności na podstawie prawa powszechnego, państwo może być pociągnięte do odpowiedzialności w przypadku nieumyślnej winy lub uchybienia przy wykonywaniu obowiązków (powództwo o odszkodowanie ogranicza się do wynagrodzenia z trzech miesięcy, jest nieograniczona w przypadku poważnego naruszenia), brak odpowiedzialności za skutki wyroku	Postępowanie karne i środki zatrzymania muszą zostać zatwierdzone przez Sąd Dyscyplinarny (z wyjątkiem przypadku, gdy osoba zostanie złapana na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa): Sąd Dyscyplinarny może również zawiesić sędziego w wykonywaniu obowiązków; odwołanie należy do sądu wyższej instancji
PORTUGALIA	Przestępstwa przeciwko prawu powszechnemu popełnione przy lub w ramach wykonywania obowiązków sędziowskich, szczególne przestępstwa nadużycia uprawnień, nadużycia władzy, sprzeniewierzenie funduszy publicznych, odmowa ochrony prawnej, naruszenie poufności	Kary przewidziane w prawie powszechnym	Sędzia ponosi odpowiedzialność cywilną wyłącznie wtedy, gdy okoliczności powodujące szkodę doprowadziły do skazania za korupcję, sprzeniewierzenia środków publicznych lub poświadczenia nieprawdy, sędzia jest zobowiązany do pokrycia odszkodowania wypłaconego przez państwo lub zabezpieczyć państwo z tego tytułu	W sprawach karnych - zwykła procedura karna przed sądem szczebla wyższego niż ten, w którym sędzia orzeka, a w sprawach cywilnych - przed sądem, gdzie nastąpiły fakty.
RUMUNIA	Prawo powszechne	Prawo powszechne	Prawo powszechne	Zwykłe procedury i sądy w sprawach cywilnych; w sprawach karnych, wcześniejsza opinia ministra czy Prezydenta, następnie zwykłe procedury i sądy (sądów wyższego szczebla dla sędziów na pewnym poziomie w hierarchii)
SŁOWACJA	Przestępstwa popełniane w trakcie obowiązków sędziowskich	Pozbawienie wolności, utrata kwalifikacji zawodowych i honorowych, zakaz praktykowania, grzywny		W sprawach karnych, postępowanie musi być autoryzowane przez organ, który powołał lub wybrał sędziego i są wszczynane z inicjatywy prezesa danego sądu lub ministra sprawiedliwości
SŁOWENIA	Uchybienia dające podstawę do umyślnego przestępstwa	Kary przewidziane prawem powszechnym, które mogą skutkować usunięciem z urzędu		W sprawach karnych, jakiekolwiek postępowanie lub zatrzymanie musi być zatwierdzone przez Parlament
SZWECJA	Przestępstwo popełnione w ramach wykonywania obowiązków, określone w kodeksie karnym: naruszenie obowiązków, korupcja, naruszenie tajemnicy zawodowej	Kary przewidziane prawem powszechnym (grzywny, pozbawienie wolności) i ewentualnie konsekwencje dyscyplinarne, włącznie z usunięciem z urzędu	Szkody wyrządzone w ramach wykonywania obowiązków sędziowskich, państwo jest ogólnie odpowiedzialne za zaniedbania funkcjonariusza publicznego, sędzia może być osobiście odpowiedzialny, jeśli istnieją okoliczności obciążające	W sprawach karnych, jeśli sędzia jest sędzią Sądu Najwyższego, Rzecznik Praw Obywatelskich i Kanclerz ds. Sprawiedliwości może wszcząć postępowanie
SZWAJCARIA	Przestępstwa związane z działalnością sędziowską lub stanowiskiem urzędowym		Tylko państwo może ponosić odpowiedzialność cywilną, bezpośrednia odpowiedzialność cywilna sędziego jest wykluczona	W sprawach karnych, tylko parlament może wyrazić zgodę na postępowanie; może też tymczasowo zawiesić sędziego w wykonywaniu obowiązków; sprawa należy do właściwości sądów powszechnych
TURCJA	Kodeks postępowania karnego: niewłaściwe użycie lub nadużycie władzy, korupcja, kumoterstwo	Pozbawienie wolności	Kodeks postępowania cywilnego: cywilne konsekwencje popełnienia przestępstwa, decyzji arbitralnych, decyzji bezprawnych, decyzji podyktowanych względami osobistymi lub względami nie mających znaczenia dla sprawy	Postępowanie karne wymaga zgody Rady Najwyższej Sędziów i Prokuratorów, która powołuje śledczych i prokuratora, decyduje, czy dana sprawa jest dyscyplinarna i przesyła dokumenty do właściwych organów - specjalna procedura w przypadku zdrady (przestępstwo)
UKRAINA		Kary przewidziane prawem powszechnym, w tym usunięcie z urzędu.	Brak odpowiedzialności cywilnej sędziów	Zwykła procedura karna, jednakże wszelkie tymczasowe aresztowanie sędziego musi być wyjątkowe i wymaga zgody Rady Najwyższej. Sędzia zostaje zawieszony w obowiązkach, niezwłocznie wszczynane jest postępowanie. Sądem właściwym jest Sąd Apelacyjny przeznaczony do celów, w których sędzia nigdy nie pracował
ZJEDNOCZONE KRÓLESTWO	Immunitet wynikający z common law w ramach wykonywania obowiązków sędziowskich, w przeciwnym razie immunitet tylko wtedy, gdy sędzia działał w dobrej wierze

	Postępowanie dyscyplinarne
	Okoliczności	Procedura	Organ	Sankcje
ANDORA	Poważnych lub bardzo poważnych naruszeń określonych w art 83 i 84 Ustawy o wymiarze sprawiedliwości	Najwyższa Rada Sądownictwa podejmuje inicjatywę dochodzenia po złożeniu wniosku przez pokrzywdzonego, obywatela znającego fakty, Prokuraturę Generalną lub prezesa przedmiotowego sądu	Najwyższa Rada Sądownictwa	Artykuł 85 Ustawy o wymiarze sprawiedliwości, nagana, grzywna, zawieszenie w obowiązkach, usunięcie z urzędu
AZERBEJDŻAN		W przypadku wykroczeń	Minister wnosi do Rady Sędziów o rozpatrzenie sprawy	Ostrzeżenie lub zwolnienie
BELGIA	Naruszenie zasad postępowania ustanowionych przez prawo lub wynikających z orzecznictwa, tzn. zaufania do instytucji sądowej		Sędzia staje przed jego prezesem, pierwszym prezesem Sądu Apelacyjnego lub przed dyscyplinarnym Ogólnym Zgromadzeniem Sądu Apelacyjnego lub Sądu Kasacyjnego, w zależności od stopnia i wagi naruszenia lub grożącej kary	Ostrzeżenie, upomnienie, nagana, zawieszenie na okres od 15 dni do 1 roku, zwolnienie
CYPR	Umysłowa lub fizyczna niezdolność uniemożliwiająca sędziemu wykonywanie swoich obowiązków, naruszenie jego obowiązków etycznych	Sąd Najwyższy powołuje sędziego śledczego, a następnie postanawia postawić sędziego przed organem dyscyplinarnym	Najwyższa Rada Sądownictwa	Nagana lub usunięcie z urzędu
REPUBLIKA CZESKA	Naruszenie przepisów dyscyplinarnych określonych w ustawie z 2002 r.	Minister Sprawiedliwości i prezes przedmiotowego sądu lub prezes Sądu Najwyższego postanawiają o wszczęciu postępowania w ciągu dwóch miesięcy od dnia powzięcia wiadomości o faktach, przy czym fakty te nie mogły się zdarzyć wcześniej niż dwa lata przed tym.	Sąd Dyscyplinarny w składzie pięciu sędziów wyznaczonych przez prezesa sądu powołanego na mocy porozumienia z Radą Sądownictwa na okres trzech lat, a odwołanie należy do Sądu Najwyższego.	Nagana, czasowe obniżenie wynagrodzenia, zawieszenie w obowiązkach prezesa, zawieszenie w wykonywaniu obowiązków jako sędzia
ESTONIA	Niestosowanie się do procedur i wszelkich naruszeń lub zachowanie podważające zaufanie do wymiaru sprawiedliwości	Postępowanie wszczynane przez prezesa Sądu Najwyższego lub ministra sprawiedliwości	Komitet Dyscyplinarny Sądu Najwyższego	Ostrzeżenie, nagana, grzywna, usunięcie z urzędu (mogą być zasądzane wyłącznie przez Sąd Najwyższy na posiedzeniu plenarnym)
FINLANDIA	Brak postępowania dyscyplinarnego: również wykroczenia (naruszenie obowiązków) mogą spowodować postępowanie karne
FRANCJA	Naruszenie obowiązków związanych ze stanowiskiem sędziego, niehonorowe lub niegodne zachowanie pozbawione skrupułów		Najwyższa Rada Sądownictwa, pod przewodnictwem Pierwszego Prezesa Sądu Kasacyjnego	Od prostej nagany do akt, aż po usunięcie z urzędu
NIEMCY	Naruszenie obowiązków określonych w ustawach, postępowanie jest bardzo rzadko wszczynane	Procedura prowadzona przez specjalny wydział	Federalny Sąd Służby, oddział Federalnego Trybunału Sprawiedliwości, składa się z sędziów zawodowych powołanych dożywotnio, oraz innych sędziów zawodowych	Nagana, grzywna, obniżenie wynagrodzenia, przeniesienie na inne stanowisko, usunięcie z urzędu
ISLANDIA	Naruszenie przy wykonywaniu czynności sędziego.	Pisemna skarga może zostać złożona do Komisji Funkcji Sędziowskich przez każdą osobę, która poniosła szkodę wskutek zachowania sędziego. Jeśli zostanie uznana za ważną, sędzia jest proszone o wypowiedzenie się przed rozstrzygnięciem Komisji.	a) Komisja Funkcji Sędziowskich złożona z trzech członków powoływanych przez Ministra Sprawiedliwości (jeden proponowany przez Zgromadzenie Sędziów Islandzkich i jeden zaproponowany przez Wydział Prawa) b) Prezes Sądu	Upomnienie, opinia personalna (usunięcie ze stanowiska wyłącznie po zakończeniu postępowań sądowych w bardziej poważnych sprawach)
IRLANDIA	Istnieje tylko postępowanie przed Parlamentem o usunięcie z urzędu; przypomina procedurę impeachmentu wynikającą z common law i jest rzadko stosowana.
WŁOCHY	Każde naruszenie obowiązków związanych z jego stanowiskiem, publiczne lub prywatne zachowanie podważające zaufanie i prestiż, jakie sędzia i instytucja sądowa musi budzić (sprawy określone przez orzecznictwo)	Postępowanie zainicjowane przez przedstawiciela Prokuratora Generalnego w Sądzie Kasacyjnym lub na wniosek Ministra Sprawiedliwości. Postępowanie ma charakter sądowy, wraz z wszelkimi gwarancjami udzielanymi w ramach takiej procedury	Sąd Dyscyplinarny składa się z dziewięciu sędziów będących członkami Najwyższej Rady Sądownictwa, wybranych przez innych członków tej rady; dwaj z nich muszą być nominowani przez Parlament
JAPONIA	Ustawa o organizacji sądów, Ustawa o impeachmencie sędziów i Ustawa o postępowaniach dyscyplinarnych wobec sędziów	Określone w Ustawie o postępowaniach dyscyplinarnych wobec sędziów oraz Ustawie o impeachmencie sędziów	Rozpatrzenie przez sąd na poziomie wyższym niż ten, do którego należy dany sędzia w procedurze impeachmentu w której są rozstrzygane najpoważniejsze sprawy, rozpatrzenie przez Trybunał ds. Impeachmentu składający się z członków Parlamentu.	Postępowanie dyscyplinarne: Ostrzeżenie lub grzywny / procedura impeachmentu: Zwolnienie
LIECHTENSTEIN	Te, które zostały określone w Statucie Urzędników Państwowych	Brak szczególnej procedur, podobnej do procedury karnej	Sąd wyższy w przypadku zwykłych sędziów i Sąd Najwyższego w przypadku wyższych sędziów	Nagana, czasowe obniżenie wynagrodzenia, zwolnienie
LITWA	Naruszenie obowiązków sędziowskich, rażące naruszenie prawa, nieprzestrzeganie zasad dotyczących zakazu łączenia stanowisk	Rada Sądownictwa lub Prezes Sądu może wszcząć postępowanie dyscyplinarne	Komitet Etyczny i Dyscyplinarny Rady Sądownictwa (składa się z sędziów - wybranych lub powołanych - a także przedstawicieli innych władz), który odsyła sprawę do Sądu Honorowego, który, w przypadku gdy uzna, że sędzia powinien zostać odwołany, proponuje tę sankcja Prezydentowi lub Parlamentowi	Nagana lub usunięcie z urzędu
LUKSEMBURG	Artykuł 155 Ustawy o organizacji sądowej, szeroka definicja	Artykuł 157 i nast.		Artykuł 156
MALTA	Konstytucja Niezdolność (fizyczna lub psychiczna) do wykonywania swoich obowiązków lub szczególnie poważne uchybienia	par. 971 Konstytucji par. 8 ustawy nr 41 z 1944 roku	Usunięcie ze stanowiska przez Prezydenta na wniosek Parlamentu (zatwierdzony większością dwóch trzecich głosów). Przed podjęciem tych czynności sprawa jest badana przez Komisję ds. Wymiaru Sprawiedliwości, gdy okaże się, że sędzia musi odpowiedzieć	Usunięcie z urzędu
MOŁDAWIA	Umyślne naruszenie prawa przy wymierzaniu sprawiedliwości, wykroczenie dyscyplinarne, działalność publiczna o charakterze politycznym, naruszenie przepisów dotyczących zakazu łączenia stanowisk, systematyczne lub poważne naruszenie kodeksu etycznego	Postępowanie dyscyplinarne może zostać wszczęte przez: Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa Najwyższej Rady Sądownictwa, każdego członka Najwyższej Rady Sądownictwa	Komisja Dyscyplinarna Najwyższej Rady Sądownictwa	Obserwacja, ostrzeżenie, odwołanie
HOLANDIA	W przypadku drobnych naruszeń obowiązków lub zasad zachowania przez sędziego, prezes sądu może wydać ostrzeżenie. Jeśli sędzia zostanie skazany za popełnienie przestępstwa i/lub zostanie skazany na karę pozbawienia wolności, jeżeli zostanie ogłoszona jego upadłość lub utraci uprawnienia oraz, bardziej ogólnie, jeśli działa on w taki sposób, że wymiar sprawiedliwości i zaufanie do wymiaru sprawiedliwości jest poważnie upośledzone, Sąd Najwyższy może zawiesić lub odwołać sędziego.
NORWEGIA	Aktualny projekt ustawy ma zakończyć praktykę, w której sędziowie, podobnie jak wszyscy wyżsi urzędnicy, nie są przedmiotem postępowania dyscyplinarnego	Strona, świadek lub pełnomocnik procesowy ze skargą o zachowaniu sędziego przy wykonywaniu przez niego obowiązków może wnieść sprawę do Komisji Dyscyplinarnej - decyzja Komisji może być poddana kontroli przez zwykły sądu złożony z ławników	Komisja składa się z dwóch sędziów, jednego adwokata i dwóch osób z zewnątrz, wszystkich powoływanych przez Rząd	Tylko ostrzeżenie lub nagana; usunięcie z urzędu, zgodnie z Konstytucją, w przypadku poważnych i powtarzających się przestępstw wymaga specjalnej procedury przewidzianej w Konstytucji
POLSKA	Naruszenie godności swego urzędu, rażące naruszenie przepisów prawa, wykroczenia	Ściśle przypomina postępowanie karne; postępowanie jest prowadzone przez sędziów wybranych do tego celu na wniosek Rady Ministrów, Sądu Najwyższego lub jakiegokolwiek prezesa sądu, Krajowej Rady Sądownictwa lub wybranego prokuratora; postępowania są jawne, a sędzia jest bronione przez pełnomocnika procesowego	Różne sądy dyscyplinarne rozpatrują sprawy, które wystąpiły w sądach powszechnych, sądach administracyjnych, sądach wojskowych i Sądzie Najwyższym: trzech sędziów orzeka w pierwszej instancji a siedmiu sędziów rozpatruje odwołania	Ostrzeżenie, nagana, usunięcie ze stanowiska - czy to ostateczne czy tez poprzez przesunięcie na inne stanowisko - usunięcie z urzędu
PORTUGALIA	Naruszenie obowiązków zawodowych, działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu obowiązków sędziego, które są niezgodne z godnością niezbędną do wykonywania funkcji sędziowskich (w różnym stopniu, który decyduje o sankcji)	Przewidziane w statucie sędziów	Najwyższa Rada Sądownictwa; oraz odwołanie do Sądu Najwyższego	Grzywna w wysokości pomiędzy 5 stawek dziennych i 90 stawek dziennych, przeniesienie, zawieszenie na 20 dni i 240 dni, przymusowe odejście w stan spoczynku, usunięcie z urzędu
RUMUNIA	Uchybienia zawodowe i zachowanie sprzeczne z interesem służby lub dobrym imieniem sądownictwa (przewlekłość spraw, nieobecności, działanie w interesie osobistym sędziego, zakłócanie pracy sędziów, naruszenie poufności)	Postępowanie wszczęte przez Ministerstwo, dochodzenie prowadzone przez sędziów tej samej rangi, obrona prowadzona przez sędziego	Najwyższa Rada Sądownictwa, a następnie jako środek ostateczny przed Sądem Najwyższym	Nagana, ostrzeżenie, obniżenie wynagrodzenia, blokada awansu, przeniesienie, zawieszenie, usunięcie z urzędu
SŁOWACJA	Naruszenie przepisów dyscyplinarnych z ustawy z 2000 r. lub konsekwencje skazania	Minister sprawiedliwości lub prezes przedmiotowego sądu są właściwi do wszczęcia postępowania	Sądy dyscyplinarne	Upomnienie, czasowe obniżenie wynagrodzenia, zawieszenie, usunięcie z urzędu
SŁOWENIA	Bardzo ścisłe przypadki przewidziane w ustawie o organizacji sądów	Postępowanie na wniosek prezesa Sądu, a następnie zastosowanie zwykłej procedury karnej	Sąd Dyscyplinarny w składzie jednego sędziego Sądu Najwyższego jako przewodniczącego i czterech sędziów reprezentujących różne poziomy sądów	Przeniesienie, zawieszenie wszystkich awansów, obniżenie wynagrodzenia, usunięcie z urzędu
SZWAJCARIA	Nie dotyczy Szwajcarii
TURCJA	Niewykonywanie obowiązków, nieprawidłowe zachowanie, obraźliwe zachowanie w trakcie pracy, nieobecności, opóźnienia, marnowanie czasu, szkodzenie wizerunkowi wymiaru sprawiedliwości, uchybienia, niedopełnienie obowiązków administracyjnych i ministerialnych	W zależności od poziomu hierarchii, inspektorzy mianowani przez ministra, którzy podejmują inicjatywę wszczęcia postępowania, przestrzeganie prawa do obrony	Najwyższa Rada Sędziów i Prokuratorów (która jest również właściwa do powołań i awansów)	Ostrzeżenie, nagana, opóźnienie i blokada awansu, potrącenie z wynagrodzenia, przymusowe przeniesienie, zwolnienie
UKRAINA	Rażące naruszenie prawa, niedopełnienie obowiązków jako sędzia i obowiązków, które to stanowisko nakłada na prywatne życie sędziego		Komisje dyscyplinarne	Nagana lub wniosek do Wysokiej Rady ds. Sprawiedliwości o usunięcie sędziego z urzędu
ZJEDNOCZONE KRÓLESTWO	Szczególnie poważne wykroczenia	Z inicjatywy Lorda Kanclerza i Lorda Najwyższego Sędziego	Przez królową na wniosek obu izb parlamentu w przypadku wyższych sędziów oraz przez Lorda Kanclerza w przypadku pozostałych sędziów (ale w każdym razie, żadne takie czynności nie zostaną podjęte bez uzyskania niezależnego raportu sądowego i bez zgody Lorda Najwyższego Sędziego)	Usunięcie z urzędu (bardzo rzadko)

[1] W chwili obecnej jest zmieniony w listopadzie 2002 roku, zmieniając nazwę na Zasady zachowania sędziów z Bangalore (Bangalore Principles of Judicial Conduct). CCJE nie dysponowała wcześniej tymi Zasadami. Nota wyjaśniająca do nich uznaje wkład Grupy Roboczej CCJE w czerwcu 2002 roku.

[2] Les mutations de la justice. Comparaisons européennes, Ph. Robert and A. Cottino (ed.), Harmattan, 2001.

[3] Zobacz np. sprawę Piersack przypadku, wyrok z dnia 1 października 1982, Seria A 53, ust. 30, sprawę De Cubber, wyrok z dnia 26 października 1984 r., Seria A 86, ust. 24, sprawę Demicoli, wyrok z dnia 27 sierpnia 1991, seria A, 210, ust. 40, sprawę Sainte-Marie, wyrok z dnia 16 grudnia 1992, seria A, 253-A, ust. 34.

[4]Szczegółowa analiza zakazu łączenia pewnych stanowisk znajduje się w komunikacie Jean-Pierre'a Atthenonta, przedstawionym podczas seminarium zorganizowanego przez Radę Europy w sprawie statusu sędziego (Bukareszt, 19-21 marca 1997) oraz komunikacie Pierre'a Cornu przedstawionym na seminarium zorganizowanym przez Radę Europy w sprawie statusu sędziów (Kiszyniów, 18-19 września 1997).

[5]Obejmuje to relacje z osobami, obowiązki zawodowe, wykorzystanie środków publicznych, korzystanie z informacji zawodowej, stosunki z prasą, przynależność do stowarzyszeń, wizerunek bezstronności i niezawisłości, obowiązek odpowiedniego postępowania ze współpracownikami, zachowanie w biurze i poza nim oraz obowiązki przewodniczących składów sędziowskich.

[6] W swoim raporcie podsumowującym, przedstawionym po pierwszym spotkaniu Sieci Lizbońskiej, Daniel Ludet podkreślił, że szkolenia powinny zapewniać kontakt i zachęcać do dyskusji na temat praktyki zawodowej sędziów oraz zasad etycznych, na których się ona opiera (patrz: Training of judges and prosecutors in matters relating to their professional obligations and ethics . 1st meeting of the members of the network for the exchange of information on the training of judges and prosecutors, Council of Europe Publishing).

[7] Tylko z tego, że państwo zostało pociągnięte do odpowiedzialności za przewlekłość postępowania, nie wynika oczywiście, że każdy dany sędzia jest winny. CCJE powtarza to, co omówiono w punkcie 27 powyżej.

[8] To właśnie z tych powodów, Grupa Robocza CCJE, w trakcie i po spotkaniu z Komisarzem Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka w dniu 18 czerwca 2002 roku, wpisała zasadniczo pozytywne nastawienie do Kodeksu Bangalore w swojej obecnej formie projektu nie zgadzając się z bezpośrednim powiązaniem między zasadami zachowania, które określiła, a zagadnieniem skarg i dyscypliny (patrz ustęp 2 (iii) Załącznika V, doc. CCJE-GT (2002) 7): patrz komentarze CCJE-GT Nr 1 (2002) w sprawie projektu Bangalore.

[9] W Anglii Lord Kanclerz jest odpowiedzialny za wszczynanie i rozstrzyganie postępowania dyscyplinarnego. Postępowanie dyscyplinarne wszczyna się wyłącznie za zgodą Lorda Najwyższego Sędziego Anglii i Walii, a następnie (o ile sędzia poddany postępowaniu nie zrzeknie się tego) zostanie powołany inny sędzia o odpowiednim statusie wskazany przez Lorda Najwyższego Sędziego Anglii i Walii, do zbadania stanu faktycznego i przedstawienia zaleceń. Jeśli Lord Najwyższy Sędzia Anglii i Walii zgadza się, Lord Kanclerz może skierować sprawę do Parlamentu (w przypadku sędziów wyższego szczebla) lub usunąć sędziego niższego szczebla z urzędu lub podjąć lub upoważnić do innego postępowania dyscyplinarnego.

Z A Ł Ą C Z N I K

PODSUMOWANIE ODPOWIEDZI NA ANKIETĘ

Zakaz łączenia stanowisk i innej działalności