Strasbourg, 15 June 2015CAHROM (2015)16

 

AD HOC EKSPERTONGO KOMITETO PE ROMANE BUTJA

(CAHROM)

 

9-TO CAHROMESKO KHIDIPE

 

Strasbourg,27-29 Majo 2015

 

 

SKURTO/HARNO/ REPORTO

(E DECIZIJE SI THULEDER ALFABETASAR)

 

 

Phutaripe thaj e agendako leibe/adoptiribe/

 

1. O Ad hoc Ekspertongo Komiteto pe Romane Butja (CAHROM) kerdas pesko 9-to khidipe ano Strasbourgo pe 27-29 majo 2015. O khidipe sasa phutardo katar e Teli-Sherutni (rajoni Mabera Kamberi, “nekanutni Jugoslavijaki Republika Makedonija”) thaj kotar e Europutne Konsilosko GEneralno Sekretaresko Specijalno Reprezentanto pe Romane Butja, savo so phendas mishtoavilen sa e participatonge, thaj specijalno e neve membronge thaj obzervatorenge, thaj vi phendas vash e bari importance katar kodo khidipe thaj bash o shajipe te ikerel pes lachi kooperacija e Generalno Sekretqrosar ande Europako Konsilo vash lesko propozalo pe agenda vash e Romengi inklizija vash e bersha 2015-2019, leindoj kate vi o propozalo vash kodo te kerel pes jekh “Europako Romano Instituto”. Vov, pe jekh vrama phendas mishtoavilen vi e buteder manushenge, participatonge katar e Thema membrura, kotar e obzerverura thaj e CoE kolegonge thaj vi phendas kaj o fakto so sa e 41 Themen membron sit e na buteder, ciknoni Romani populacija save nisi reprezentantura pe kodo khidipe.

 

2. O Komiteto lijas/adoptuindas/ e agenda so shaj arakhen ano Appendix 1.

 

Romane chavorengi edukacija

 

3. O Komiteto shundas informacija katar e Chehiko Themesko CAHROM membro thaj katar e Komitetosko Raportero vash e Romane chavore thaj e bareder konkluzije katar e tematikani vizita vash e anglal-shkolaki edukacija pe Romane chavore so kerdijas pes ande Praga kotar o 19-to dzi pe 21-to novembro 2014 bersh thaj ashunde pes ekomentarura katar e thema partnerura (Ungriko Them, Latvia, Polanda thaj “nekanutni Jugoslavijaki Republika Makedonija”), sar vi e komentara kotar e skurto/harno/ tematikano report katar e Komitetosko Raportero vash jekhipe mashkar e dzuvlja thaj mursha (Finlandatar), vash e terne Roma (Kroacijatar), thaj pe anti-Ciganizmo thaj kriminalo kerdino bikhamipastar (Khetanutno Thagaripa).

 

4. E CAHROM-eskere participandtura diskutuinde pe: a) dikhlino lachipe katar e anglal-shkolaki edukacija vash lacheder Romane chavengi preparacija vash lengi edukacija thaj socijalno inter-akcija, leindoj kate vi e khetanutne aktivtetura saro si bipokimasko phiribe ande anglal-shkola, bilovengo habe thaj transport vash e chavora; b) o trubujipe katar e kulturako neutralno diagnostikakere metode pe vrama kana e chavore skrinisaren pes ande shkola; c) o trubjipe katar e samako vazdipe mashkar e Romane dada thaj deja, mashkar e sicharengere unije thaj ande sasoitnipe/societa/ vash e negativno konsekvence katar e segregiribe ande shkola, leindoj kate, kote so shaj e kampanja Dosta!; d) o risko katar dupliciribe odoj kote so isi zero klasura vash sa e javera chavore, ma te keren pes ekstra vash e Romane chavore; e) o trubujipe te bajrarel pes e rola e Romane medijatorengi vaj e shkalekere asistentongi ande anglal-shkole; f) o trubujipe te khedel pes disegregirimi data pe etniciteto vaj te dikhel pes si mursha vaj dzuvlja ande projektura/lokalno nivelostar vash lacheder impakto pe politikane aktivitetura; g) e krucijalno rola katar e lokalno autoritetura te sigurinen inkluzija vash sa e chavore ande fundavni edukacija; thaj h) e importance ande NGO-engere anglal-shkolakere klubija te len pes oficijalno kurikulumija/sichovibaskere planija thaj programura/. I Polanda phendas vash bilachi terminologija vash e “praktikane” shkole, leindoj kate vi e Romane daden thaj dajen save so shaj nashti te len sama vash kodo kaj gasave shkole butivar si segregirime shkole vaj si shkole vash e chavora save nisi varesavi cikni mentalno retardacija. I Finlanda akhardas e membron Themen te buhljaren thaj te zuraren desegrigirimi data vash kodo sode si mursha sode dzuvlja, so dzi akak naj dendino ande reportura. I Holanda akhardas pe trubujipe kodolestar te klarificirinel pes so si kodo “anglal-shkola” sostar e Romane chavore pe varesave thema phiren ande obligatorno edukacija thaj pe varesave na. I Republika Moldova phendas kodo so mashkar e Romane familije e Romane dajenge si ladz te bichaven pengere chavoren ande hurdelina/kindergarten/ sostar, sar so phenel e Romani tradicija, e daja trubuj te len sama vash pengere chavore pe kadala majterne bersha. Kodoleske vov dijas rekomandacija gasavi anglal-shkolaki edukacija te del pes ande fundavne themeskere shkole/sikljovne/. O REF, o ERTF thaj e Amnesty International akhardine vash zuraleder politikani lachi voja te shaj te chinavel/agorel/ pes i segregacija ande shkola thaj te harnjarel pes i praktika e Romane chavore te bichaven pes ande shkola vash chavore saven isi specijalno trubujimata, specijalno te kerel pes obzervacija pe kodo ande thema membrura, dzikote o OSCE-ODIHR phendas kaj ande kodla procesura trubuj te hemin/involvirinen/ pes vi e Romane thaj e na-Romane dada thaj daja khetanes.

 

5. O Komiteto linas e konkluzije katar e CAHROM-eski tematikani vizita vash e inkluzivno anglal-shkolaki edukacija vash e Romane chavore [document CAHROM(2015)6]. O Komiteto dijas o dive 8-toto juni 2015 bersh sar majagoruno dive vash e ekspertura so line than ande tematikani grupa, e CAHROM-eskere membrura thaj e internacionalno obzerverura e Sekretarijateske te den save vi te oven faktualno amandmanura vash e tematikano reporto[1].

 

Khera / Legalizacija e Romane mahalengo/kvartongo/

 

6. O Komiteto lijas detalno informacije kotar e Albania, Serbia, the Slovakijaki Republika thaj katar e “nekanutni Jugoslavijaki Republika Makedonija” vash o legalno fremo/drakhin/ savo si adoptirimo/lendino/ vaj si teli preparacija vash e legaliziribe e Romane mahalengo vaj kherengo, leindoj kate vi konkretno aktiviteton so sasa kerdine pe kodo umal, specijalno katar o Roma National Congress, Habitat thaj javera NGO ande “nekanutni Jugoslavijaki Republika Makedonija”. O Komiteto lijas sama vash OSCE-ODIHR-eski prezentacija pe pozitivno egzamplura and umal katar e ligalizacija e Romane bilegalno mahalen save sasa identificirime trujal Majlache Praktike vash e Romengi Integracija (BRRI) projekto[2] thaj e bish BPRI identificirime praktike save khuvde ande online databaza vash e lache praktike pe Roma kerdini katar Europako Konsilo[3].

 

7. Dzikote dzalas i diskusija, o OSCE-ODIHR sikavdas e but lache thaj konstruktivno kooperacija e relevantno Slovakijakere autoritetoncar vash olengo Skurto Akto pe Phuvjako Planiribe thaj Konstrukcija. I Bosna thaj Hercegovina phendas vash e zora so del ate pharuvel e situacija e Romengere kherencar thaj phendas vash varesave pharipena kolencar khuvena pes, sar so si e finansijengi problema thaj kodo so e Romen naj dokumento kaj i phuv kote si e khera si olengi. E E Europako Konsilesko thaj e Bankako pe Buhljaripasko Sekretarijato indicirindas/sikavdas/ kaj i CEB vi dureder ka azhutil vi e thmen vi e lokalno autoriteton, thaj khamel te resel propozalura vash kreditura so ka oven dende vash e projektura pe khera thaj vashi suporto pe gasave projektura. E CAHROM-eskere participantura vakerde vash e beneficije kotar o mikro-kreditiribe, pe kodola thema kote so egzisdtuil, savencar e familije azhutin pest e keren korkore rekonstrukcija pe lengere khera. Nekobor participantura phende vash kodo kaj e manushenge kaskere khera trubuj te pheraven pes, trubuj te den alterantivno akomodacija anglder te pheraven pes olengere khera.

 

8.O Komiteto dijas kurazho e autoriteton ande “nekanutni Jugoslavijaki Republika Makedonija” te den buteder vrama vash e Kanuni pe Legaliziripe e Naformalno Mahalen (dzi akak fiksirime dzi pe gebruaro 2017 bersh) cilosar, te del pes shajipe e maksimum Romane familijenge te len e beneficije katar kodi legislacija/nevo kanuni/. O Komiteto dijas kurazho vi e Sebijakere Gaverno te len/adoptuin/ Lex Specialis te shaj te prekeren e legislacija pe Romane mahale savi so na dokerdas pes e Legislacijakere Kanunesar ko 2013 bersh.

 

Romani chib thaj kultura

 

9. O Komiteto lijas konfirmacija Kroacijatar kaj e konkluzije/klidarimata/ katar e CAHROM-eski tematikani grupa vash arakhibe/protektiribe/ thaj promoviribe e chibjengo save so vorbin pes kashkar e Roma (egzamplo, keripe kurikulumo vash e Bojashicko Romani chib thaj o proceso so aba dzal vash e s finansiribe pe sichoipe ande Romene minoritetoskeri chib sar opcionalno ande shkoli) vaj kodo ka kerel pes but sig (leindoj kodo katar e arakhibe/prezervacija/ e Romane chibjaki teli e Europaki Charta vash e Regionalno thaj e Minoritetongere Chibja). O reprezentanto katar e ECRML Ekspertongo Komiteto phendas peski losh vash kodo kaj i Kroacija si pe lacho drom te  ikerel pes dzi pe kodo thaj si loshalo vash kod so o CAHROM dzal pali kodo te ikerel e Romen chibja sar prioritetno an peski agenda. O reprezentanto phendas vi kodo so o ECRML Ekspertongo Komiteto, dela dureder regularno informacija pe Europaki Charta vash e Europakere Chibja sa e membro Themenge save so panda na skrinisarde/dije piri signature/ pe Thema so dzan/phiren/ pali kodi Charta. O ECRLM ka ovel phutardo vi vash majodorutni kooperacija e CAHROM-esar pe chibjakere butja kobor so shaj buteder, ko limitija katar olengo mandato sar grupa so kerel monitoring. E ECRML-esko Sekretarijato informirindas e CAHROM-e vash o papiro so kerdijas pes sig “I Romani chib teli o ECRML”, so shaj te arakhel pes ande restriktiririmi CAHROM-eski web rigori. O Komiteto phendas vi kodo so desh thaj shov thema katar e thema Membrura aba protektiringe e Romene chibja teli o ECRML.[4]

 

10. O Komiteto diskutuindas vi vash e trubujimata te organizirinel pes dujto tematikani vizita vash kodo temato, savi so ka adresirinel vi e opozicija katar akanutne grupe (specijalno e Sinton) te shaj te ovel pe skrinisardi forma thaj vakerdini vi e na-Romenge, sar so sasa ande Austria, Njamco/Germania/, Polanda thaj Slovenia.

 

Romani historija

 

11. O Komiteto shundas vi e prezentacija katar e Centro vash Holokausteskere Studije thaj e Religijakere Minoritetija ande Norvegija pe rodipasko lil/reporto/ “Te nashen amender – Buhljaripe e politike vash e Gypsy thaj Eksterminacijakere politike vash e Norvegijakere Roma” thaj line nota vash e phutardo jertosaripe katar o Avguno MInistro ande Norvegija vash e persekucije so kerde pes mamuj e Roma ando 20-to shelbershipe, dzaindoj pali adava report.

 

12. Dzaindoj pali e koncentririmi prezentacija katar e Italija vash e klejakere konkluzije katar o Internacionaln Seminaro vash e Romane Historijaki Inkluzija ande Sikavipe pe NAcionalo Shkolengere Kurikulumija so ikerdas pes ande Rimo ko decembro 2014 bersh, – te lel pes vi e Romengo genocide – ande shkolengere kurikulumija. I Kroacija informirindas e Komitete kaj o 2-to augursto sigende sasa prendzardo sar komemoracijako dives sar komemoracijako dives vash e zhertvi/viktime/ katar e genocide so kerdas pes dzikote dzalas sine o Dujto Lumako Maripe, angleder kodo te kerel pes kotar Europako Parlamento. O OSF/Sorosheski/ phendas vash o trubujupe katar kodo e Romani historija te ovel sikavdini/sichardi/ ande themeskere shkoli na numa vash e Romane sikle/studentura/, numa vi te kerel pes varesavi inter-akcija e na-Romane chavencar/studentoncar/siklencar/. O Azerbejdzan, e Slovakijaki Republika thaj i Ukraina indicirinde kaj von ucharen e historija katar e diferentno/javereder/ nacionalitetija ande lengere shkolakere kurikulumija. I Latvija akhardas pes pe egzibicija so kerdas pes ande foro Riga vash e Genocido so kerdas pes upral e Latvijakere Roma dzikote dzalas o Dujto Sumnalesko Maripe.

 

13. O Komiteto najsardas vash e invitacija so avilas kotar e Serbia vash e CAHROM-eskere membrura te len than ande Seminaro vash e Romani historija thaj olako sicharipe, fokusesar upral e genocide so kerdas pes dzikote dzalas o Dujto Lumako Maripe so ka ovel organizirimo khetanes e Serbijako MInisteriumesar vash Edukacija thaj e Europakere Konsilosar ano Belgrad 21-22 septembro 2015 bersh. I Kroacija, Finlanda, Republika Moldova thaj e Slovakijaki Republika sikavde intereso vash kodo khidipe, dzikote e javera Thema membrura, leindoj kate e Belgija, e Chehiko Republika thaj i Norvegija, peskiri konfirmacija vash o khidipe ka keren pali varesavi vrama. O Shvedo informirindas e Komitete kaj i publikacija e Pharne Lilesko vash e manushikane hakajengo phageripe thaj i violence so kerdas pes mamuj e Roma ano 20-to shelbershipe anavkerdo sar “I Kali Bichandi Historija” akak shaj te arakhel pes ano internet pe anglikani chib thaj printime kopije ka oven bichaldine dzi ko sa e Komiteteskere membrura.

 

Lacharipe e implementacijako pe nacionalno Romane strategije thaj akcijako plano

 

14.E Komiteteske sasa prezentirimi i buchi so kerdas i FRA thaj olaki Bucharni Partija katar e 17 EU Thema membrura vash e Romengi Integracija S.P.O. (Struktralno, Procesiribe thaj Efektija/Structural, Process and Outcome/) Indikatorura. Kerdas pes preleminarno diskusija vash e trubujimata thaj shajipena te keren pes gasave jekh strukturalno indikatorura vash CoE-skere standardura/rekmandacije vash e na-EU Themenge membronge trujal o CAHROM.

 

Thematikane grupe ano 2015 bersh

 

15. O Sekretarijato phendas e lista katar planirime tematikane vizite vash 2015 bersh thaj dijas porpozalo vash majodorutne tematikane grupe. Nekobor CAHROM-eskere membrura konfirmirinde pengo itnereso te oven thema so rodije e tematikane vizita vaj partner thema. I lista kotar e propozalura, varesave olendar planirime vash bersha 2016-2017 adzikeren e lejbe/adoptiribe/ kotar e prekerdo Lil Referencencar kotar o CAHROM so trubuj te ovel kerdino kotar e Ministerengo Komiteto, savo sasa prekerdo [document CAHROM(2015)3rev4[5]].

 

16. O KOmiteto kerdas konfirmacija pe organiziribe shtar CAHROM-eskere tematikane vizite dzi pe agor e bershesko 2015: a) ki Slovenia ande juni vash e Terne Romengoro zuraripe thaj Ternikani dimenzija ande nacionalno Romane strategije e Belgijasar, Kroacijasar, Serbijasar thaj e Slovakirakere Republikasar sar partner thema; b) ki Francija ande oktobro vash e sichovipe e Romane migrantongi thaj e Phirutnengi e Belgijasar, Romanijasar, Shvajcosar thaj shaj e Denmarkasar sar partner thema; c) ande Bulgarija kodi tomna vash Romane sastipaskere medijatora e Bosna thaj Hercegovinasar, MOntenegrosar “nekanutne Jugoslavijakere Republika Makedonijasar” thaj e Turkijasar sar partner thema; thaj d) ande Polanda pe agor e bershesko vash e zanatongo treningo/edukacija e Bosna thaj Hercegovinasar, Finlandasar “nekanutne JUgoslavijakere Republika Makedonijasar” thaj e Turkijasar sar partner thema.

 

So achilas pes sig pe internacionalno nivelo

 

17. O Komiteto ashundas feedback kotar o Specijalno Reprezentanto e Generalno Sekretaresko vash e Romane butja vash o koordiniribasko khidipe e internacionalno partneroncar save line than pe nakhlo dives, sar vi e prezentacijen katar e Europaki Komisija (DG Justicija thaj DG Bucharipe) vash lengere majagorune buhljaripa. O Komiteto lijas nota vi vash e skrinisardi informacija dendini kotar FRA, IOM, ERTF thaj Amnesty International vsh olengere majagorune aktivitetura, thaj skrinisardi informacija dendini kotar e Armenia thaj Kipro vash e Romengi situacija an lengere respektirime thema. O Komiteto lijas nota vi vash o mesazho dendino kotar e Vatikano[6].O Komiteto phendas kaj ka kerel pes pharuvipe e Europakere Komisijasar DG NEAR vash e agenda pe avutno plenarno khidipe.

 

 

Europake Konsiloskere strategikane prioritetura vash e Romengi inkluzija

 

18.O Komiteto pharudas pheskere dikhipena e Generalno Sekretarosar vash oleskere propozalura vash kodo te barvalkerel pes e Europakere Konsiloski agenda vash e Romengi Inkluzija (2015-2019)”[7] thaj sikavdas pesky satisfakcija so dijas pes shajipe te ulaven pes e komentarura vash e propozirime prioritetura thaj neve inicijative anglal o Generalno Sekretaro. Mashkar e but javera intervencije, e Komitetetoskere raporterura vash jekhipe mashkar e mursha thaj e dzuvlja, Terne Roma, Romane chavore thaj anti-Ciganizmo thaj kriminalo kerdino bikhamipastar dije komentarura vash o dokumento katar olengo respektirimo mandato thaj dine nekobor propozalura vash e konkretno amandmanura and SG/Inf(2015)16rev dokumento, savo so trubuj te ovel revidirimo pe avutni vrama. O Reportero vash jekhipe mashkar e dzuvlja thaj mursha (Finlandatar) lijas nota satisfakcijasar vash e prioritetura so sasa dendine kotar Generalno Sekritarijato vash e Romane dzuvlengere butja thaj so phendas kaj trubuj te promovirinel pes Romane Dzuvlenoro Zuraripe ande Thema membrura, thaj vi ande Europako Konsilo. O Raportero vash e Anti-Ciganizmo thaj Kriminalo kerdino bikhamipastar (Khetanutne Thagaripastar/UK/) thaj e Kongresosko Raportero vash e Roma thaj Phirutne (Khetanutne Thagaripastar/UK/) solduj vakerdine vash e importance kotar kodo te involvirinen pes e lokalne autoritetura thaj phende mishtoavipe vash o fakto kaj kodo achilas pes thaj si referirimo ande trinto prioriteto. Dzikote mishtoavipe sikavdino vash eRomane chavengi Inkluzija mashkar e majdukhavdine grupe ande SG/INF(2015)16rev dokumento, e Romane Chavengo Raportero (Chehiko Republikatar) dijas propozalo vash amandmano ko 2-to linija kotar e akcija te shaj precizneder te reflektirinen pes e prioritetura definirime vash e avutni Europako Konsiloski Strategija vash e CHavengere Hakaja sar so sasa diskutirime pe 2-to DECS-ENF khidipe pe savo vov sasa ko anav e CAHROM-esko ko 13 majo 2015.[8] O Raportero vash Terne Roma (Kroacijatar) bibahtasar indicirindas, kaj e Strazburgoski Deklaracija na phendas kaj “Terne Roma” naj phendine sar target grupa so sasa kritikuimo katar e Ternengere Europake Romengere organizacije/networks/drakhina/; thaj o Terne Romengo Akcijako Plano (RYAP) nashti dureder te dikhel pes sar direktno rezultato katar e Strazburgoski Deklaracija. Sar te si, o Raportero vash Terne Roma dikhlas e Generalno Sekretareskere bareder agenda sar klejako shajipen te del pes buteder dikhipe thaj te sikavel pes klaro zor e Terne Romengi thaj dijas sugestija te refrazirinel pes o SG/INF(2015)16rev dokumento klaro te sikavel pes kaj e Terne Roma ka ovel target grupa thaj ka kerel pes spcijalno linija vash e akcija savi so ka ovel implementirimi kotar e Ternikano Sektoro thaj kotar o SRSG Romano Timo, vazdini kotar e RYAP thaj kotar e konkluzije katar e CAHROM-eski tematikani vizita vash Terne Romengo zuraripe ande Slovenia. Dureder o Raportero phendas, te ovel lacho/zuralo/ o Terne Romengo Akcijako Plano, trubuj te kerel pes jekh eksplicitno zor vash resursija thaj suporto ko RYAP sar kotor kadale bareder Romani agenda. Dureder, o Terne Romengo Raportero indicirinda i importance kotar kodo te ovel klaro, dikhlini thaj eksplicitno ternikani dimenzija ande ROMED thaj ROMACT programura. Bazirime upral e pozitivno eksperienca katar e Dosta! Kampanjakiri implementacija ande Kroacija, e Terne Romengoro Raportero dijas sugestija te kerel pes refraziribe pe agoruni sentence kotar o paragrafo 13 kotar o Appendix kotar e SG/INF(2015)16rev “Trinto Progresosko Raporto vash e vrama pali e Strazburgoski Deklaracija pe Roma”.[9]

 

19. Bazirime upral e 21 skrinisarde lila angleder o khidipe thaj e oralno diskusija, o Komiteto adoptuindas pesko Gindipe vash e Generalno Sekretarosko dokumento “Barvaleder Europako Konsileski agenda vash e Romengi inkluzija (2015-2019)” so sikavela pes ande Appendix 2.

 

20. Dureder, o Komiteto khamela te lel i sama e Ministerongo Komitetetosko vash o fakto kaj e CAHROM-eski opinia/gindipe/ si la vi jekh propozalo, sar egzamplo, e vorbi “Roma thaj Phirutne” te khuven ande titlo ano CAHROM sar vi pe javera relevantno dokumentura vash e Roma ande Europako Konsilo. Kodola vorbi trubuj te chiven pes vi ande revizirimi futnota (dikh o Appendix 2).

 

Propozalo te kerel pes “Europako Romano Instituto” (ERI)

 

21.O Komiteto ikerdas intenzivno diskusija vash o propozalo te kerel pes jekh “Europako Romano Instituto” (ERI). Kodi debata sikavdas e javereder dikhipena mashkar e CAHROM-eskere membrura thaj kerdas pes jekh zurali thaj detalno obzervacija.

 

22.O CAHROM sikavdas pesko mangipe te del pes oleske buteder vrama te shaj te del komentarura vash ERI propozalo thaj lijas decizija te del e Ministerongo Komitetoske e komentarura vash kodi specijalno inicijativa kotar o juli 2015[10]. O KOmiteto adoptuindas/lijas/ kodola butja:

 

• Dzi pe 10 juni 2015 bersh, e CAHROM-eskere membrura te bichaven vaj te agoren pengere komentarura vash o ERI propozalo dzi pe Sekretarijato; anglal kodo e incijatora vash o ERI propozalo si akhardine te bichaven dzi pe CAHROM dokumento kolesar ka den palpale pe phuchipena so sasa phuchline pe 9-to plenarno khidipe;
• Dzi pe 17 juni 2015 bersh, o Sekretarijato ka kerel drafto “CAHROM-eskere komentarongo papiro vash o ERI propozalo” bazirimo upral e skrinisarde komentarura so ka resen, pali e oralno diskusija so sasa kerdini pe 9-to CAHROM-esko khidipe, thaj o 24-juni 2015 bersh te ovel majagoruno dives vash e komentarura thaj korekcije;
• Dzi pe 29 juni 2015 bersh, o Sekretarijato ka kerel o 2-to drafto pe “komentarengo papiro vash ERI propozalo” bazirimo upral e amandmanura so ka oven resline thaj save ka oven cirkulirime mashkar e CAHROM-eskere Biroskere membrura;
• E CAHROM-eskere Biroskere membrura ka akceptuin e finalno verzija dzi pe 7-to juli 2015 bersh.

 

Manushengo kino-bikinibe

 

23. O Komiteto shundas e prezentacija kotar o raj Olivier Peyroux, Francijako autoro e lilesko “Fantazije thaj Realitetija ko Chavengoro kino-bikinipe ande Europa”, savo so dijas eksplanacija vash e kompleksno sociologikane mehanizmura save so keren adadzivesutno kino-bikinipasko modi operandi ande Europa, pheravelindoj varesave clichés kotar o chorolipe, imigracija vaj stereotipura save so kerena bareder kodo kriminalno fenomeno. Vov sikavdas e hiba and institucijengo thaj politikongo keriipena vash thaj mamuj kodo fenomeno, savo si butivar koncentririmo ko specifikane lokalitetija thaj familije ande thema kotar so avena, tranzitirinena, thaj phendas vi vash e arsenalo vash chavorengo protektiribe.

 

24. O Komiteto shudas kotar e Albanija thaj kotar o Sekretarijato e konkluzije kotar e CAHROM-eski tematikani vizita ande Albania vash e maripe mamuj manushengo kino-bikinipe ande Romane komunitetija (fokusosar pe prostitucija thaj chavore pe droma/vulici/) kerdini ande Tirana pe 4-6 marto 2015 bersh, thaj shudas vi e komentaron kotar e Grecija thaj Italia, solduj partner thema.

 

25. O Komiteto phendas kaj ka ikerel kodi buchi an pesky agenda, specijalno vash o avutno khidipe sostar e Romani sasa jekh kotar e partner thema vash kodi tematikani vizita.

 

Phrandipa pe terne bersha

 

26. O Komiteto lijas nota pe ekspertosko raporto vash e phrandipa pe terne bersha thaj phrandipa zorasar ande Romanijakere Romane komunitetura. Shudas vi prezentacija kotar e Romania vash e preleminarno konkluzije kotar e CAHROM-eski tematikani vizita ande Romania vash kodo te sigurinel pes o jekhipe mashkar e mursha thaj e dzuvlja ande Romane komunitetija (specijalno fokusesar pe phrandipa pe terne bersha vaj phrandipa zorasar) so ikerdas pes ande Bukureshta pe 27-29 aprilo 2015 bersh, thaj shudas vi e komentaron katar e thema partnerura, Italia, Republika Moldova, Holanda, Polanda thaj Khetanutno Thagaripe/UK/. E Komitetoskoro raportero vash jekhipe mashkar e mursha thaj dzuvlja (Finlandatar) akahrdas e Themen membron te len vi kodo temato ande godzi kana ka dikhen vi jekhvar e nacionalno strategije vash Romengi inkluzija an pengere thema. O reprezentanto kotar DG NEAR dijas porpozalo e socijalno servisura vi ande EU thema vi e thema so sip e aksesija ande EU te dikhen kodo temato thaj problem sostar e phrandipa pe terne bersha pe jekh vrama keren impakto vi pe sastipe e dajengo thaj e chavengo, upral e edukacija, upral o bucharipe thaj upral e registriribasko proceso. O Montenegro thaj i Espania phendine vash importance te adresirinel pes kodo fenomeno sostar but lungi vrama kodo si jekh tabu. I Italia phendas vash e importance kotar kodo te involvirinen pes ande diskusija vi e mursha. I Armenai palem phendas vash kodo kaj si importantno vi ande formalno vi ande naformalno edukacija te vazdel pes sama vash o riziko kotar phrandipa pe terne bersha, sar vi te harnjarel pes e chavengoro ikljovibe shkolatar anglal te agoren ola.

 

27. O KOmiteto lijas decizija te duarel o lejbe kadale tematikane reportesko dzi pe avutno khidipe savo so ka ikerel pes ande Romania te shaj te len pes beneficija kotar kodo so ano khidipe ka len than but importantno manusha, sar vi manusha kotar e them thaj gaverno thaj liderura katar e tradicionalno Romane komunitetura, save so ka den pengi kontribucija ande diskusija dzikote dzala e tematikani vizita.

 

Terne Roma

 

28. O Komiteto lijas informacija kotar o Sherutno manush vash e agenda pe avutni tematikani vizita vash e Terne Romengo zuraripe thaj inkluzija e ternikane dimenzijako ande nacionalno strategije vash Romengi inkluzija te kerel pes ande Ljubljana pe 4-6 juni 2015 bersh, thaj lijas nota vash e diskusija propozirimi kotar e CAHROM-esko raportero pe Terne Roma (Kroacijatar).

 

29. O Komiteto shudas prezentacije kotar e Ternengo Departmento thaj kotar reprezentanto e Godideibasko Konsilesko pe Terne vash so achilas pes dzi akak pe Terne Romengo Akcijako Plano thaj so reslinas pes dzi akak, thaj lijas nota vash nekobor lila vash maripe mamuj o anti-Ciganizmo trujal manushikane hakajengi edukacija “MIRRORS”. E duj manusha so dije vorba najsarde e Komitetoske vash e komentarura pe dokumento vash Romengi inkluzija so kerdas o Europako Konsilo rodindoj e terne Roma te oven vuzhi target grupa ande nevi strategija. Von sikavdine pengi satisfakcija kaj o CAHROM hemindas pes an kodo te adresirinel e terne Romengere butja trujal e tematikani vizita pe savi e Ternengo Departmento Department thaj ACY ka len aktivno kotor, khetane e reprezentanconcar katar e internacionalno terne Romengere netvorkija/drakhina/ (FERYP thaj TernYpe). O Komiteto lijas nota kaj i Espania organizirindas seminaro ano novembro 2014 bersh cilosar te arakhel sar e terne Roma shaj te len beneficije kotar Ternenge Garantirime sheme thaj sar shaj e terne Roma te len beneficije katar e treningura vash bucharipe sar kotor katar e nacionalno operacionalno plano pe ACCEDER program thaj kotar e javera Suropakere Strukturalno Fondengere operacionalno programuira. O Komiteto lijas nota vi vasj e Konferencija so sasa organizirimi kotar e OSCE-ODIHR kaskere konkluzije shaj te len pes ani godzi dzikote dzala kodi tematikani vizita.

 

Romane dzuvlja

 

30. O Komiteto shudas duj prezentacije save sasa pashe phangle e gender dimenzijasar ande nacionalno strategije vash Romengiri inkluzija, jekh kerdini kotar o I-CARE Grupa kotar e Suportesko Timo ande SRSG vash Roma bazirimi upral e konkluzije katar o vorkshop so sasa kerdino ande Kiev, Ukrainata pe 24-25 novembro 2014 bersh thaj o dujto, kerdino kotar o ERTF. Bosna thaj Hercegovina, Litvania thaj Serbia najsarde vash o vorkshop so sasa ande Kiev sostar ka zhutil olen te len gender aspektoski dimenzija kana vi jekhvar ka dikhen pengere nacionalno strategije vash e Romengi inkluzija thaj e akcijakere planija.

 

31.O Komiteto lijas nota vash propozirimo projekto savo ka ovel dendo vash volontarno kontribucija pe lacharipe e Romane dzuvlengo lokheder avibe dzi pe justicija, sar vi varesave kotaora katar e agenda propozirimi vash e 5-to Internacionalno Romane Dzuvlengi Konferencija so ka ikerel pes ando Skopje pe 6-7 oktobro 2015 bersh. I Teli-Sherutni (“nekanutne Jugoslavijakere Republika Maedonijatar”) thaj e Komitetosko Raportero vash jekhipe mashkar mursha thaj dzuvlja (Finlandatar) informirinde e Komiteto vash kodo kaj e konferencija ande Skopje ka ovel kerdini upral e konkluzije katar 4-to Internacionaln Romane Dzuvlengi Konferencija ikerdini ano Helsinki pe septembro 2013 bersh, upral e Strategija vash Angljaripe e Romane Dzuvlengi thaj e CHajengi 2014-2020 kerdini thaj buhljardi kotar o Romane Dzuvlengi Naformalno Platforma Phenjalipe thaj upral e konkluzije katar e CAHROM-esko tematikano Reporto pe Romane Dzuvlengo Zuralipe thaj gender dimenzija katar e Nacionalno Romane Strategije. Dzaindoj pala kadala reference, o Komiteto sikavdas pesky satisfakcija kaj i Litvania, o them so rodijas tematikani vizita vash e Romane dzuvlengoro zuralipe, kerdas introdukcija pe jekh zuralo teksto pe Romane dzuvlengere specifikane aktivitetura, thaj vi vash dikhibe pe Romane dzuvlja ande phanglipe, thaj aktivitetura save si skrinisarde vash e Romane dzuvlja, phrandipa pe terne bersha ando Akcijako Plano vash Romengi Integracija vash 2015-2020.

 

32. Recalling that the rights and multiple discrimination faced by Roma LGBTI have been raised in the context of Roma women and youth activities, the Committee agreed that the Rapporteur on anti-Gypsyism and hate crime (United Kingdom) will also cover the rights of LGBTI groups within Roma communities.

 

Kontraktija mashkar e Romane familije thaj e lokalno autoritetija

 

33. O Komiteto lijas decizija te kerel i prezentacija katar e Holanda vash e tipura katar e formalno thaj na-formalno kontraktura dendine katar e lokalno autoritetija vash e “kompleksno” vaj “multi-problematichno” familije kotar e Roma thaj sar te len pes ande agenda vash o avutno khidipe. O Komiteto dijas propozalo kaj gasavo jekh temato shaj te ovel debatirimo ando konteksto kotar e Europaki Alijansa katar e Forura thaj Regionura vash e Romengi Inkluzija.

 

E mediumengi rola ande maripe mamuj e stereotipura thaj promoviribe Romane lache modelura

 

34.O Komiteto lijas nota vash e avguni prezentacija kotar Austria vash e legalno medijengo fremo, konkretno projektura thaj aktivitetura, sar vi shajutne droma te dzal pes dureder. Reslas pes vi informacija vash e standardura so aba egzistuin ande Europako Konsilo thaj e trening shajipena vash e zhurnalistura. O reprezentanto katar e Medija thaj Informacije ngi Societaki Divizija referirindas pe adoptiribe Rekomandacijaki CM/Rec(2013)1 vash Gender Jekhipe thaj Mediumija kotar e Ministerongo Komiteto, savi so referirinela dzi pe etika, cyber-kriminalo, bilachi vorba ando internet, slobodija te vakeres thaj olaki limitacija, sar egzamplo, prendzaribe e genocidosko so kerdas pes upral e Roma thaj javer. Voj phendas vi vash e ECRI-ski Generalno Politikaki Rekomandacija no. 13 vash maripe mamuj o anti-Ciganizmo thaj diskriminacija mamuj e Roma. Ande diskusija so dzalas pali kodo, i Ukraina sasa intereso te shunel buteder vash e shajutne sankcije vash kodola zhurnalistura save so skrinisaren anti-Romane tekstija; i Holanda phuchlas vash e limitura save harnjarena i slobodija te vakerel pes, indicirindoj kaj varesave dukhavdine grupe save so dikhle diskriminacija kotar e mediumija ande kodo anglal e krisa. I CHehiko Republika reportirindas vash e buchaki grupa vash kodo sar te reportirinel pes vash e Roma, so sasa kerdini khetane radiosar thaj televizijasar. O Komiteto shundas vi e prezentacija vash e Polandaki eksperienca vash keribe buchi e mediumencar vash e Romane tematura thaj butja, so sikavdas i importance kotar kodo te del pes e Romenge shajipe te shunel pes vi lengo krlo/glaso thaj Roma save si involvirime pe problemongo pharuvipe thaj na numa vash kodo te sikaven pes e problemura thaj sar kodo pharuvel o imazho so isi e generalno publika vash e Roma. E Slovakijaki Republika phendine inter alia vash o trubujimata te del pes suporto e zhurnalistonge kodolesar so ka den pes olenge relevatno thaj chachune informacije, fotosija thaj javer. I Latvia prezentirindas e konkluzije kotar vorkshop so sigende sasa e Latvijakere mediumencar thaj e Romengere reprezentantoncar save vorbisarenas vash e editorijalno decizije vash e tekstura thaj artiklura thaj fotografije, thaj diskutirinde vash e rezultatura kotar duje bershengo monitoring vash portretiribe e Romengo ande Latvijakere mediumija kerdino katar e Latvijako Centro vash Manushikane Hakaja. O Komiteto lijas nota kaj o kriminalno thaj folklorikano portretiribe e Romengo si o majfrekventno stereotipija so ikljon katar e mediumija, na numa ande Latvia. I Italia phendas kaj kerdinas materijalura thaj aktivitetura kolencar adresirinde e anti-Ciganizmo ande Mediumija thaj sar khamen te kontrolirinen e dzungale vorba so shaj te shunel pes ande mediumija thaj ande socijalno mediumija. I Espania dijas eksplanacija kobor bilachipe vash e Romengo imidzo varesave TV vaj radio programura thaj referirinde pe varesave projektura sar marela pes o anti-Ciganizmo ande mediumija. Leindoj nota vash o baro intereso an kodi diskusija, o Komiteto lijas decizija te chivel gasavo temato ande agenda pe jekh kotar e avutne khidipena.

 

Anti-Ciganizmo, na-diskriminacija thaj e DOSTA! kampanja

 

35. O Komiteto sasa informirimo vash o astaribe e COE-FRA-ENNHRI-EQUINET Operacionalno Platformasar vash e Romengoro Jekhipe (“OPRE Platforma”) ando Strazburgo pe 30 januaro 2015 bersh, thaj vash kodo so kerdas pes e webrigorasar katar e OPRE platform savi si phutardini vash sa e manusha.[11]

 

36. O Komiteto reslas informacija vash e sigutne anti-diskriminacijakere trening aktivitetura thaj materijalura kerdine kotar o SRSG Roma Suportesko Timo ande fremo katar e Dosta! Kampanja ki pashutni kooperacija e HELP programosar, thaj vi javera relevantno CoE-skere departmenura thaj e internacionalno partnerija (OSCE-ODIHR, Amnesty International, ERRC, thaj javera). O Komiteto sasa informirimo vash o treningo so kerdas pe s vash e advokatura/fishkatorura/ vash e hakaja pe khera so sasa kerdino ande Albania thaj vash javer treningo vash e policija so ikerdas pes ande Italia pe agor kotar 2014 bersh, sar vi vash na-diskriminacijako treningo vash e advokatura ande Bosna thaj Hercegovina thaj vi jekh ande Republika Moldova (e HELP-esar) ande juni thaj jekh internacionalno seminaro e policajtoncar involvirime ande na-diskriminacijako treningo vaj aktivitetura vash samako vazdibe so ka ovel kerdino kotar e Italijako Ministeriumo vash Andrune Butja /OSCAD ande Rimo pe 11-12 septembro 2015 bersh. E Slovakijaki Republika sikavdas o intereso e Slovakijakere Ministeriumesko vash Andrune Butja te lel than ande anti-diskriminacijakere treningura vash e policija.

 

37. O raj Javier Sáez (Fundación Secretariado Gitano-FSG) prezentirindas e Komiteteske e shtar lila sar te kerel pes prevencija pe diskriminacija mamuj e Roma kerdine vash e advokatura, medijakere profesionalcija, policijake thaj e NGO-enge, kerdine kotar e Net-Kard EU-fundirimo projekto. Vov phendas kaj kodola shtar lila shaj te arakhen pes ande internet pe panch chibja (Espanikani, Anglikani, Italijaki, Romanijaki thaj Portugalijaki chib). O lil vash e advokatura shaj te arakel pes vi pe Ungrikani chib.[12]

 

38. O Komiteto shundas kotar e Latvia vash e Dosta! Aktivitetura so sasa kerdine kotar e vrama kana astardine kadale kampanjasar ande aprilo 2015 bersh. Treningo vash e zhurnalistija pen a-diskriminacija si planirimo te kerel pes kodi tomna thaj pe kodo treningo shaj te len pes e materijalura so sasa kerdine kotar FSG, FRA thaj kotar CoE. Sasa alocirimo vi budzeto vash e Dosta! Kampanja vash avutne trin bersh.

 

39. O Sekretarijato kotar e Europaki Alijansa kotar e Forura thaj Regionura vash e Romengi Inkluzija informirinde kaj 128 forura thaj regionura katar e 29 Thema membrura akana ule kotor e Alijansatar. E Kongresosko raportero vash e Roma thaj Phirutne informirindas e Komitete vi vash e avutni adicija katar e Dosta! Kongresoski Phursak/Prizo/ ka del pes ko trin komune ando oktobro 2015 bersheski sesija e Kongresoski thaj dijas kurazho e CAHROM-eskere membronge thaj obzervatorenge te distribuirinen e informacija vash shajutne potencijalno aplikantura. CAHROM-esko membro kotar o Biro vaj o raportero ka ovel ande zhiri.

 

Aranzhmanura thaj propozalura vash e agenda vash avutno plenarno khidipe

 

40. O KOmiteto najsardas e Romanijakere autoritetonge vash olengi invitacija te keren o 10to CAHROM-esko khidipe ande Bukureshta 27-30 oktobro 2015 (4 divesa). O Komiteto najsardas vi e Bulgarijakere autoritetonge so dije propozalo von te keren o 11-to CAHROM khidipe, ande Sofia vaj pe varesavo vaver foro pe 26-29 April 2016 (3.5 divesa), adzikerindoj e decizija kotar e revizirimi CAHROM-eskere Terme Referencencar kotar e Ministerengo Komiteto.

 

41. O Komiteto phendas kaj ande agenda vash o avutno khidipe ka chiven pes kodola tematura:

 

• Elekcije vash nevo Biro vash 2016 bersh;
• Debata vash e “kontraktura” mashkar e Romane familije thaj e lokalno autoritetura;
• Prezentiribe vash e keripe CAHROM-esko tematikano report pe promoviribe gender jekhipe ande Romane komunitetura – fokusosar pe phrandipa pe terne bersha vaj phradipa zorasar;
• Prezentiribe vash keribe CAHROM-esko Terne Romengo zuraripe thaj ternikani dimenzija ande nacionalno strategije vashe Roma;
• Te kerel pes diskusija vash e tematikano raporto kolesar adresirinela pes o maripe mamuj manushengo kino-bikinipe ande Romane komunitetija – fokusosar upral e prostitucija thaj chave pe droma;
• Preliminarno konkluzije kotar e tematikani vizita ande Francija vash shkolaripe e Romane migrantongo thaj e chavengo katar e Phirutne;
• Preliminarno konkluzije kotar e Belgradesko internacionalno seminaro vash sichovipe Romani historija, leindoj kate vi e Romengo genocide kerdino ko Dujto Lumako Maripe;
• Preliminaro konkluzije kotar e Skopje 5-to Internacionalno Romane Dzuvlengi Konferencija;
• Prezentacija kotar Europaki Komisija DG NEAR vash olengere aktivitetija pe Romengi inkluzija;
• Prezentacija kotar e Norvegijako gavernosko komiteto katar e independentno ekspertura save keren dokumentiribe pe kodo so kerelas i policija e Romane manushencar/Tatersoncar;
• So ka achol pes pala o seminaro vash e anti-diskriminacija e policijasar so ikerdas pes ande Rimo, Italia, pe 11-12 septembro 2015 bersh;
• Vakerdo/biskrinisardo/ raporto katar e Bosna thaj Hercegovina vash e Godideibaski  Konferencija pe Dekada vash Romengi Inkluzija (2005-2015) thaj so ka kerel pes dureder;
• Prezentiribe so kerdijas/reslas/ pes e ROMED thaj ROMACT khetanutne CoE/EU programura.

 

APPENDIX 1

 

Agenda vash 9-to CAHROM-esko khidipe

 

 

1.                 Phutaripe e 9-tone CAHROM-esko khidipe thaj lejbe/adoptacija e Agendako

 

2. Romane chavorengi edukacija (leindoj kate e konkluzijen katar o tematikano raporto vash inkluzivno anglal-shkolaki edukacija vash e Romane chavore)

 

3. Khera (leindoj kate vi kodo so achilas pes pala e tematikane raportura save adresirinde e legislacija pe Romane naformalno mahale, socijalno khera thaj solucije vash alternative mamuj evikcije/paldipa/ zorasar)

 

4. Romani chib, kultura thaj historija (leindoj kate vi so achilas pes pala e tematikano raporto pe arakhibe/protektiribe/ thaj promoviribe echibjengo vakerdine Romendar)

 

5. Sa rte len pes e indikatoro te zorarel/lacharel/ pes o implementiribe e nacionalno strategije vash Romengoro integriribe /politike/akcijakere planura

 

6.                 Propozalura vash neve tematikane grupe

 

7.                 A. So achilas pes sigende pe nacionalno thaj internacionalno nivelo

B. Dikhipenengo ulavibe e Generalno Sekretaresar ande Europako Konsilo vash e strategijakere prioritetura pe Romengi inkluzija (2015-2019)

 

8. Skurto/draft/harno Gindipe pe Strategijakere Prioritetija pe Roma ande CoE, leindoj kate vi o propozalo te kerel pes “Europako Romano Instituto”

 

9. A. Manushengo kino-bikinipe (leindoj kate ekonkluzijen kataro tematikano report pe maripe mamuj e manushengo kino-bikinipe ande Romane komunitetija – fokusesar pe prostitucija thaj chave pe droma)

B. Phrandipa pe terne bersha (leindoj kate vi e preleminarno konkluzijen pe tematikano report vash promoviribe jekhipe mashkar e dzuvlja thaj mursha ande Romane komunitetija – fokusesar pe prantipa pe terne bersha vaj phrandipa zorasar)

 

10. A. Romane dzuvlja (leindoj kate vi so achilas pes pala o tematikano raporto vash e Romane dzuvlengoro zuraripe thaj gender dimenzija ande nacionalno strategije vash Romengi inkluzija)

B. Terne Roma (leindoj kate vi e praparacija vash tematikani vizita vash Terne Romengo zuraripe thaj ternikani dimenzija ande nacionalno stratgije vash Romengi inkluzija)

 

11.             Debata vash e kontraktura mashkar e Romane familije thaj e lokalno autoritetija

 

12. Debata vash e medijengi rola an maripe mamuj e stereotipija thaj promoviribe Romane lache modelura

 

13.             Anti-Ciganizmo, na-diskriminacija thaj DOSTA! kampanja

 

14.             Aranzhmanura thaj propozalura vash eagende pe avutno plenarno khidipe

 

15.             Lejbe/adoptiribe/ eraportengo/decizijengi lista

 

 

APPENDIX 2

 

 

CAHROM-esko gindipe vash e Generalno Sekretaresko dokumento

“Europako Konsileski barvaleder agenda vash e Romengi inkluzija (2015-2019)”

 

 

Sar so si lendini/adoptuimi pe 9-to CAHROM-esko khidipe, Strasbourg, 27-29 May 2015

 

 

1.E Ministerongo Komiteto ande Europako Konsilo, pala e decizija an lengo 1226-to khidipe pe 28-29 aprilo 2015 bersh, akhardas e Ad Hoc Ekspertongo Komitete pe Romane butja (e CAHROM-e) te formulirinel pesko gindo vash e Generalno Sekretaresko dokumento “Europako Konsileski barvaleder agenda vash e Romengi inkluzija (2015-2019)”[i].

 

2.O CAHROM sikavdas peski losh thaj najsardas vash kodo shajipe te del/phenel/ pesko gidno vash e dopash, thaj lunge vramakere strategijakere prioritetura e Europako Konsileskere ande umal vash e Romengi inkluzija. E CAHROM-eskere membrura sikavde khetanutno gindipe kaj trubuj te keren pes buteder zora te shaj te sigurinel pes kaj e Roma ka shaj telen sasti participacija ande them/societa thaj te len pengere hakaja bizi savi vi te ovel diskriminacija. Te avel pes dzi pe kodo trubuj bareder kontribucije kotar e Europako Konsilo thaj e javera internacionalno institucije, sar vi zurali lachi politikano voja katar e Thema membrura.

 

3.Dzaindoj pala e barvales skrinisardi konsultacija angleder o khidipe, thaj e intenzivno debata so sasa pe 9-to khidpe pe majo 2015, so producirindas but lache porpozalura kolencar sikavena pes majodorutne reflekcije, e CAHROM-eskere membrura line decizija te komunicirinen e Ministerongere Komitetesar vash e majodorutno gindipe.

 

E “Strazburgoski Deklaracija” thaj e Europako Konsileski strategija

 

4.O CAHROM si pe gindo kaj e “Strazburgoski Deklaracija” katar 2010 bersh, vi majdur si validno startno punkto thaj legaripe vash strategikani debata ande Europako Konsilo, vi pala kodo so javereder politikane prioritetura si selektirime pa nacionalno nivelura.

 

5.O CAHROM khamel te phenel kodo so, sa e politike saven isi cilo te resen Romengi inkluzija si fiksirime an jekh buhleder konteksto kotar e anti-chorolipe, anti-diskriminacija thaj socijalno inkluzijakere strategije. E Roma naj jekhutni/jekh dukhavdini grupa, thaj kodoleske olengi inkluzija trubuj te ovol kotor e generalno procesondar kerdine upral funda katar e ekonomikano, socijalno thaj kulturako buhljaripe/zuraripe. E manushikane hakaja, sar jekh integririmo instrument trubuj te adresirinel e politiken vash e Romengi socijalno inkluzija cilosar, te harnjaren e Romengere segregacija so panda na sikavdas pes ande javera sektorija ko them/societa.

 

6.Dzikote dzalas o khidipe, trubuj te ikerel pes ani godzi, sar so si vakerdino ande “Strazburgoski Deklaracija”, primarno responsibiliteta vash e inkluzijaki promocija pashljol upral e pike katar e Thema membrura kote so e Roma si olengere themeskere manusha vaj si but lungi vrama olengere rezidentno manusha. Kodo so achola pes akak e Romencar ande Europa, sikavdas amenge kaj varesave katar e situacije pe save si e Thema membrura nakhle olengere granicen thaj kodoleske rodela eps jekhj pan-Europako dejbe palpale/response/otvjeto/odgovoro.

 

7.E CAHROM-eskere membrura katar e EU Thema membrura phende kaj e NAcionalno Strategije vash Romengi Integracija teli o EU fremo, si importantno reference vash olengere thema, thaj e Europune Konsileski strategija trubuj te lel kodo an godzi/sama. O CAHROM generalno dela kurazho vash zuraleder integracija mashkar e nacionalno budzetija vash Romengi inkluzija thaj e internacionalno fundiribaskere shajipena, leindoj kate vi kodola shajipena so den apes katar e EU (kotar ESF, kotar ERDF thaj anglal-ksesijakere instrumentura vash asistencija) thaj kotar e Buhljaripaski Banka ande Europako Konsilo.

 

8.O CAHROM phendas kaj trubuj te kerel pes dikhibe so shaj te adzikereas te achol pes thaj pasheste te kalkulirinel pe e implementacijasar kotar e strategijakere propozalura, sar vi te kerel pes dikhipe upral e Europako Konsiloski strategija pe regularno intervalura. O CAHROM sikavel pesky lachi voja te del pesky kontribucija pea kava evaluacijako proceso.

 

Prioriteto 1: Te astaras amen e anti-Romane prejudicencar, e diskriminacijasar thaj e kriminaloncar

 

9.O CAHROM dzal pala e analize thaj strategijakere orientacije teli kodo prioriteto.

 

10.O CAHROM sip e gindo kaj trubuj te kerel pes buteder thaj te chinavel pes e dzungali vorba thaj o anti-Ciganizmo, specijalno ande socijalno netvorkura thaj e mediumija. E CAHROM-eskere membrura gindin kaj e Europakere Konsile isi importantno rola pe  kodo te zuraren thaj buhljaren pes e implementiribaskere legalno instrumentura thaj e internacionalno kooperacija mamuj o anti-Ciganizmo, bizi te chinavel/harnjarel pes e slobodija pe vakeribe, thaj pe jekh vrama te del pes suporto vash e aktivtetura pe samako vazdipe an nacionalno thaj lokalno nivelo.

 

11.Sama trubuj te lel pes vi te crden pes pe rig e interference vaj o dupliciribe e buchasar so keren nacionalno manushikane hakajenge grupe thaj e javera anti-diskriminacijakere institucije. E anti-diskriminacijakere legislacije thaj procedure,leindoj kate vi e raportiribaskere procedure, si javereder kotat them dzi ko them. Varesave CAHROM-eskere membrura sikavde pengi pacha/pakhiv kaj e institucije so aba egzistuin pe nacionalno nivelo keren laches pengi buchi thaj krisisaren e diskriminacija so sikavel pes mamuj e Roma.

 

12.Dzikote dzalas o 9-to khidipe e CAHROM-e sasa dikhipenengo ulavipe e Generalno Sekretarosar ando Europako Konsilo thaj kerdas jekh intenzivno diskusija pe propozalo te kerel pes jekh “Europako Romano Instituto” (ERI). Kodi debata sikavdas e javereder dikhimata so isi e CAHROM-eskere membron thaj dijas shajipe vash but fetalno obzervacije. O CAHROM ka del e Ministerongo Komitetoske rodipe komentaroncar vash kodi inicijativa kana ka astarel o masek/chon juli 2015[ii].

 

Prioriteto 2: Sikavipe inovativno/neve modelura pe inkluzivno politike vash e majdukhavne

 

13.O CAHROM dela pesko sasto suporto vash e strategijaki orientacija vash e majdukhavdine Roma, specijalno vash e Romane chavore, terne manusha thaj e dzuvlja. O CAHROM dela kurazho e Ministerongo Komitetoske te lel sa e propozalura vash aktivitetura save so ka oven dendine dzikote dzala e planiribasko proceso vash kodi programoski faza.

 

Prioriteto 3: Sikavipe inovativno/neve modelura vash solucije pe lokalno nivelo

 

14. O CAHROM konstantno delas suporto vash e ROMED thaj ROMACT programura, kolesar sikavdas vi e barvale potencijale kotar e inspirativno inovativno/neve solucije pe lokalno nivelo ande Thema membrura. O CAHROM adzikerel kaj i zigutni evaluacija pe ROMED ka sikavel o lachipe kodole programosko. I koopercija e gavernoncar trubuj te zurarel vi e faza kotar e preparacija, vi e faza kotar e implementacija, cilosar te harmonizirinen pes e javera inicijativencar so aba egzistuin pe lokalno nivelo.

 

15.O CAHROM dela suporto vash kodo o ROMED thaj ROMACT te dzan dureder penge buchasar thaj olengi buchi te buhljarel pes, cilosar te involvirine buteder Thema membrura. O zuraribe duje programongo ka lel benefit kotar e vuzheder formulacija pe objektivura/cilura.

 

Suplementarno aktivitetura

 

16.O CAHROM gindisarel kaj kadala “suplementarno aktivitetura” so si ande Generalno Sekretaresko dokumento si relevantno, praktikane/realistikane thaj shaj te zhutin.

 

17.Sar so dikhen buteder CAHROM-eskere membrura, si but importantno te buhljarel pes thaj te bajrarel pes i institucionalizirimi kooperacija e javera internacionalno institucijencar, specijalno e Europakere Unijasar thaj e OSCE-sar. Na numa so kodi kooperacija naj te del shajipe vash e aktivitetongo dupliciribe, numa vi ka bajrarel o kvaliteto thaj o impakto pe sa e akcije vash e Roma kerdine kotar sa e riga hemime pe kodo temato. O CAHROM korkori peske lela benefito regularno kotar e but internacionalno gavernoskere thaj na-gavernoskere partnerura, so si anglalkondicija vash lachi Europaki akcija. O CAHROM phenel mishtoavile e zora so kerel o Sekretarijati te vazdel i kooperacija thaj i konsultacija e internacionalno institucijencar save promovirinena e Romengi inkluzija. 

 

Terminologijakere phuchipena

 

18.O CAHROM lela kodo shajipe te del propozalo te pharuvel pes i terminologija savi si ande Europako Konsilo thaj kerel pes vash e Roma. Ikerindoj ani godzi kaj ando umal katar e Romengi inkluzija e Europako Konsilo konstantno adresirinela e duje situacijen, vi e Romengo save trajin pe jekh them, vi e Romen so si ekvash nomadura vaj nomadura, o CAHROM rodela katar e Ministerongo Komiteto, kana ka len/adoptuin e referenconge terme vash e bersha 2016-2017, te pharuven o anav e Komitetosko pe “Ad hoc Ekspertongo Komiteto pe Romane thaj Phirutnenge Butja (CAHROM)”[iii]. Kodole amandmanosar e Eropako Konsilo ka iranel pes pe praktika angleder e “Strasbourgoskere Deklaracijako”, lejbe/adoptuibe, dzainoj pala e but rodipena so sasa dendine kotar e Phirutnengere/Travelerongere organizacije.

 

19.Buteder, e eksplanacijaki futnota savi so normalno phenelas pes vash e vorba “Roma” ande Europako Konsiloskere dokumentura, trubuj te ovel modificirimi thaj te bajrarel pes so kodi vorba phenel, sar vi o bihaljovipe katar kodi futnota vash definiribe kon si and grupa “Roma” vaj “Roma thaj Phirutne”; te shaj te sikaven pes vi e komunitetura save si uchardine e buchasar so kerel e Europako Konsilo[iv].

 

 

 

 

 

 

 

 

[1] Kodo tematikano reporto, lendino katar o Komiteto, ka ovel ande CAHROM-eski phutarduni webrigori: http://www.coe.int/en/web/portal/cahrom

[2]http://bpri-odihr.org/.

[3]http://goodpracticeroma.ppa.coe.int/en.

[4]http://www.coe.int/t/dg4/education/minlang/.

[5] The document is available on the CAHROM public website: http://www.coe.int/en/web/portal/cahrom.

[6] Dikh o dokumento CAHROM (2015)10 Skrinisardi informacija dendini kotar e CAHROM-eskere membrura thaj obzerverura.

[7] SG/Inf(2015)16rev

[8] Chehiko Republika dijas propozalo te refrazirinel pes, teli prioriteto no. 2, e dujtone inicijativa ME Romane chave te shaj te aven dzi pe hakaja save si dendine e Romane familijenge kodole vorbencar:“Nevi inivijativa vash e chavorengere hakaja, te kerel pes zuraleder Romane dada thaj daja thaj lengere chavore, cilosar te vazdel pes bareder samam vash e chavengere hakaja thaj sar te aven dzi lende, andre an lengeri komunitata thaj avrijal olatar, specijalno fokusesar pe phrandipe pe terne bersha thaj shkolaki segregacija, thaj te vazdel pes e profesionalcongo kapaciteton te shaj te avel pes dzi pe bidiskriminacijakere publikane specijalno ande umal e edukacijaki, socijalno, sastipe thaj justicija, bareder bukjasar katar e medijatorura.”

[9] I Kroacija dijas propozalo te khosel pes i agoruni sentence ande paragrafo 13 kotar o Appendix vash SG/INF(2015)16rev “Bibahtake, o impakto kadale kampanjatar si butivar limitirimo” thaj pe lako than te avel kodi sentenca: “Jekh numero katar e Thema membrura dije but ande kodi kampanja thaj kerde buteder aktivitetura save so dije olenge shajipe te maren pes efektivneder mamuj e prejudicije thaj e na-Romen andas pasheder dzi pe Roma. I kampanja musaj, sar te si, ma te ovel limitirimi pe nekobor aktivitetura sar so achilas pes pe varesave thema”.

[10] Dzaindoj pali e Ministerengo Komitetoski decizija lendi pe 1225-to khidipe pe 15 aprilo 2015 bersh.

[11]http://a.cs.coe.int/team81/opre_platform.

[12]http://www.gitanos.org/que-hacemos/areas/igualdad_de_trato_y_no_discriminacion/netkard.html.

[i] SG/Inf(2015)16rev.

[ii] Dzaindoj pala e decizija katar e Ministerengo Komiteto lendini an lengo 1225-to khidpe pe 15 aprilo 2015 bersh.

[iii] O ekvivalentno pe Francijaki chib ka ovel “Comité ad hoc d’expertssur les questions relatives aux Roms et aux Gens du voyage (CAHROM)”; thaj ande Romani chib ka ovel “Ad Hoc Ekspertongo Komiteto pe Romane thaj Phirutnenge Butja (CAHROM)”.

[iv] I Anglikani verzija teli i futnota ka ginavel pes:

E vorbi “Roma and Travellers” ande Europako Konsilo khamen te sikaven o baro diverziteto/javeripe e grupengo pe save gindil pes kadale vorbencar ande Europako Konsilo:kotar jekh rig a) Roma, Sinti/Manush, Calé, Kaale, Romanichals, Boyash/Rudari; b) Balkan Egyptians (Egyptians and Ashkali); c) Eastern groups (Dom, Lom and Abdal);thaj vaj kotar javer rig javera grupon, sar Phirutn/Travellers, Yenish, thaj e populacija savi si prendzardi teli administracijake vorbi sar “Gens du voyage”, thaj vi e manusha save so identificirinena pes sar Gypsies.