Strasbourg, 16-to maj 2013                                                                                     CAHROM (2013)13

AD HOC EKSPERTONGO KOMITETO PE ROMANE BUTJA (CAHROM)

5-to khidipe, Strasbourg, 14-16 maj 2013

EDITIRIMO KHIDIPASKO REPORTO (LISTA  E DECIZIJENGI) sar so sasa lendino/adoptuimo/ e Komitetestar

1.         O Ad hoc Ekspertongo Komiteto pe Romane Butja (CAHROM) ikerdas pesko 5-to khidipe thaj  lias/adoptuindas/ peski agenda (dikh o Appendix 1).

So sigende achilas pes e Romencar pe intgernacionalno nivelo

2.         O Komiteto shudnas e prezentacijen katar e Specijalno Reprezentantno e Generalno Sekretaresko vash e Romane butja pe Europutno Konsilesko nivelo, katar e CEB-esko Koordinator pe Romane butja ande Europkai Komisija (DG EAC) thaj kater e ROMED-esko Sekretarijato vash e rezultatura thaj konkluzije katar e ROMED-esko Kongreso (Brussels pe 17-18 januaro 2013 bersh), katar e Europaki Komisija (DG Justicija) thaj katar e Fundamentalno Hakajengi Agencija ande Europaki Unija (FRA), vash kodo so achilas pes dzi akak pe Europutnie Unijako nivelo, leindoj kate vi e rezultatura katar e khidipena so kerdas o EU Nacionalno Kontakt Punktura vash e Romengiri integracija.

O reprezentanto katar e Kroacijako prezidentiribe e Dekadasar vash e Romengi Inkluzija phendas vash peskere dziakanutne aktivitetura thaj o avutnipe/future/ e Dekadako vash e Romengi Inkluzija, dzikote e OSCE-sko regionalno projektosko koordinatoro ande OSCE-ODIHR prezentirindas  pengere regionalno aktivitetura thaj lache praktiken so sasa identificirime ande umal katar e anti-diskriminacija.

3. O Komiteto sasa informirimo vash e nevo CD databazasar vash e politike thaj lache praktike pashe phangle e Romencar, kerdino katar e Europutno Konsilo. E Komitetoskere membrura shunde vi kodo kaj o Sekretarijato dijas rodipe te registririnel pes sar ekspertura ande eksperongi direkorijateski baza, thaj te del avri sa kadala informacije katar e databaza tha e agzamplon katar e lache praktike.

So achilas pes an Romengo umal pe nacionalno nivelo leindoj ani godzi e Dosta! Kampanja thaj e neve adoptuime nacionalne strategijen vash e Romengiri inkluzija

4.         O Komiteto shundas e prezentacijen katar e Litvania thaj Espania vash kodo so astarde te keren  e Dosta! kampanja thaj so pe avutni vrama ka keren an pengere th mashkar javer vi I Belgia thema. O Komiteto lijas nota vi vas kodo so e Slovakijaki Republika mangel pe avutni vrama te kerel e Dosta! kampanja, th The Commit e Franca sikavde peskere materijalura.

5.         E reprezentantura katar e Portugal,  Rusijaki Federacija thaj Ukraina,  prezentirinde pengere adoptirime nacionalno strategijen thaj akcijakere planon vash e Romengiri Inkluzija.

6.         Akharindoj pes pe nakhle intervencije, sar vi referirindoj pes pe CM Deklaracija vash anti-Ciganizmo thaj rasaki violence mamuj e Roma ande Europa katar o februraro 2012 thaj e CM Rekomandacija (2008)5 vash e politke pe Roma thaj Phirutne ande Europa, o Komiteto dijas kurazho e themenge membronge, odorig kote so shaj, te len an peskere nacionalno strategija vash e Romengi inkluzija, te len kodo anti-diskriminacijako chapter, thaj te finansirinen akcijen, savi si vi e Dosta! kampanja, so ka harnjaren e stereotipon.

So achilas pes e Europakere Alijansasar katar e Forura thaj Regionura vash e Romengi Inkluzija thaj savi buti kerel o Kongreso katar e Lokalno thaj Regionalno Autoritetija pe Romane Butja

7.             O Komiteto shudas e prezentacija katar e Kongresosko Sekretarijato vash butjakere astaribas ano Alijansa e Forongi thaj Regionengi vash Romengiri Inkluzija (Strasbourg, 20 marto 2013 bersh) thaj e Kongresoski buchi upral e butja phangle e Romencar, generalno dikhindoj, sar vi e lache egzamplura katar lache praktiken kotar e Serbija vakerdine ano OSCE-ODIHR/CPRSI-skoro “MAjlache praktike vash Romengiri integracija”.

8.             O Komiteto phendas mishtoavile gasave informacije katar e Alijansa, sar vi katar o informacije so avile katar e ROMACT projekto, thaj vi koordinacija so dzala vi majdur mashkar e Europutno Konsilo, Europaki Komisija, Lumaki Banka, Europutne Konsileskiri Zuraripaski Banka, FRA, OSF thaj EEA & Norvegijaker Grantura.

Direkcija thaj tematikane prioritetija an CAHROM-eski buchi

9.             O Komiteto najsardas e Polandake soske vazdijas lachi diskusija pe nakhle duj CAHROM-eskere khidipena trujal peskoro na-papiro vash e buchakere metode thaj Komitetoskere prioritetija. But punktura an kodo dokumento line baro suporto, sar so si o trubujipe vash kodo te lel pes ani godzi e situacijengo diverziteto/javeripa/ (diferentno Romane komunitetija, diferentnotradicijencar, diferentno legalne sistemija thaj politike) thaj i importance te ovel pes lachi integririmi thaj komprehenzivno politika. O Komiteto phendas phendas vi kodo so o CAHROM an peskiri majodorutni buchi trubuj te adresirinel o responsibiliteto katar e Romane dada daja thaj familije (vash e chavengoro phiribe ande shkola, specijalno e dzuvlengoro) thaj e responsibilitetija katar o them thaj e lokalno autoritetija, te garantirinen e fundavne/bazichno/ kondicije te shaj e Roma lokheder te aven dzi peskere hakaja.

10.          O Komiteto phendas kaj trujal oleski buchi pe nakhli vrama thaj vi vi ande majodorutni buchi upral e tematura vazdijas thaj vazdel but vi kontraverzno buhca thaj o CAHROM dzi akak dijas palpale pe but bucha tha tematura save so phenen pes ande Polandako na-papiro.

11.          O Komiteto arakhlas duj konkretno propozalura vash avutni tematikani buchi:

·       tematikani grupa vash maripe mamuj anti-Ciganizmo thaj bilachi vorba e Ungarijasar sar them so rodijas kodo temato thaj e Chehiko republikasar, Italijasar, Shvedosar, Khetanutne Thagaripasar (thaj shaj Norvegijasar) sar partner thema. Ekspertongi grupa ka ovel akhardini te keren vizita ande Ungarija ano septembro 2013 bersh thaj o riporto ka ovel prezentirimo pe 6-to CAHROM-esko khidpe (Rome, 28-31 oktobro 2013);

·       tematikani grupa vash e kreditura kherenge thaj renoviribaskere solucije te shaj te kerel pes prevencija pe konstanto (zorasar) paldipe thaj respekto pe kadala dzivdipaskere thana Serbijasar sar them so rodijas kodo temato thaj Grecijasar, Espanijasar thaj Slovakijakere Republikasar sar partner thema. Ekspertongi grupa ka  ovle akhardini pe dujto kotor novembrostar 2013 bersh te kerel vizita ande Serbija thaj o report ka ovel prezentirimo pe 7-to CAHROM-esko khidipe pe milaj 2014 bersh.

12.          O Komiteto lijas nota vi vash javera propozalura vash tematikane bucha thaj vakerdas e Sekratirijateske thaj e Biroske te kontaktirinen e themencar te shat e arakhen pes e shajipena te keren pes tematikane grupe pe kodola areje:

 

• Treningo vash arakhibe buchi: Finlanda, Germanija, Grecija, Polanda, Romania, Slovakija thaj Khoranipe/Turcija/;
• Justifikiacija e eksperiencako: Francijasar, Grecijasar, Italijasar thaj Shvajcarijasar;
• Civilno registracija (sugeririme katar Amnesty International): Italijasar thaj nekobor themencar katar nekanutni Jugoslavija;
• Te keren pes e “kontraktija” mashkar e Romane familije/komunitetija thaj e komune/institiucije ano kodole projektesko konteksto: Austrijasar, Holandasar, Romanijasar:
• Prevencija pe kodo e romane chave te chiven pes ande specijalno shkole: Slovakijasar:
• Anglal-shkolakere edukacijasar vash e Romane chave: Albanijasar, Polandasar, Romanijasar, “nekanutne Jugoslavijakere Republika Makedonijasar”.

13.          O Komiteto lijas sama vi vash e lekcije so sikliljas katar e nakhle tematikane grupe thaj pe tomna planirinel ano CAHROM-esko khidipe ani agenda te chivel punkto thaj te vorbil pes vash kodo so achilas pes dzi akak ande thema so rodije e tematon thaj ande parner thema pe avgune shov tematikane reportura.

Jekh CAHROM-esko membro te kerel buchi upral e gender/mursha-dzuvlja relacije/ ande Komiteto

14.          O Komiteto apointirindas e Finlandakere membro te ovel ole responsibiliteto te lel responsibiliteto vash kodo te ikerel o gender balansao ande CAHROM-eski majodorutni buchi.

E CAHROM-eskere Revizirime Reference

15.          O Komiteto lijas decizija te del e Finasijakere Mehanizmonge (EEA-ke thaj e Norvegijakere Grantonge) statuso sar obzerveri thaj rodijas katar o Sekretarijato te kontaktirinen e organizacijen saven so isi status sar obzerveri te phehnen si len intereso vaj n ate den pengi kontribucija ande Komitetoskiri buchi.

16.          O Komiteto adoptuindas/lijas/ e Revidirime Referencon (dikh Appendix 2) thej lijas decizija te del olen ko Ministerongo Komiteto kana o Legalno Departmento vi jekhvar ka dikhel o revidirimo teksto.

Tematikano report vash e thana kampiribaske vash e Phirutne thaj lengere problemura (e Belgijasar sar them so rodijas kodo temato thaj e Francijasar, Shvajcarijasar vi Khetanutne Thagaribasar sar partner thema)

17.        Pali e prezentacije thaj e gindipena katar e them so rodijas kodo temato thaj e partner thema, o Komiteto autoririndas e ekspertongo tematikano report [dokumento CAHROM (2013)6] thaj andas decizija kodo dokumento te del ko Ministerongo Komiteto sar informacija.

18.        O Komiteto akhardas e javera CAHROM-eskere membron saven so isi grizha vash nomadikane vaj dopash nomadikane grupe thaj vash e Phirutne, te den vi pengo gindo thaj informacijen save so ka oven ande Adendumo kotar kodo tematikano report.

ERTF-eski Charta vash Romengere Hakaja

19.          O Komiteto shudas vi e prezentacija katar e ERTF-esko prezidentosavo savo akhardas pes pe palpalipe kodole dokumentosko savo sasa adoptuimo/lendino 2009 bersh.  Dureder kerdas diskusija vash e shajipena thaj fizibiliteto kodi Charta te ovel jekh legalno zuralo dokumento thaj vash e obzervacije katar e Sekretarijato katar e Fremeskiri Konvencija vash Nacionalno Minoritetongo Protektiribe vash e Romengere hakaja so dzi akak si protektirime kotar e FCNM thaj katar e DLAPIL  thaj vash e procedure te adoptuil pes sar legalno zuralo instrument ande Europutno Konsilo. O CAHROM phendas kaj e Komitetoskere membrura ka dikhen te roden gindipe katar pengere autoritetura gindipe vash kodo ka den vaj na olengere gavernura te den suporto vash kodi ideja te kerel pes jekh legalno zuralo instrument vash e Romengere hakaja savo ka ovel inspiririmo katar e ERTF-eskiri Charta. O Komiteto majdur  kodo temato.

Romengo Genocido (Samudaripen/Pharrajimos)

20.          O Komiteto shudas e prezentacijen kerdine kotar o raj Wolfgang Wipperman katar o Friedrich-Meinecke Instituto ano Berlin, katar e rajoni Karen Polak katar o Anne Frank House thaj Sherutni ano Teli-Komiteto vash o Romengo genocide ano Internacionalno Holokausteski Godzalipaski Alijansa (IHRA), thaj kotar e ERTF-esko prezidento te kerel pes jekh Europutno komemoracijako dives pe 2-to augusto sar Dive e genocidosko upral e Roma thaj e Sinti ko Dujto Lumako Maripe II.

21.          Pali e diskusija vash e ERTF-esko propozalo, o Komiteto lijas decizija vash kodo ano pesko avutno khidipe te kerel pes jekh draft deklaracija katar o Sekretarijato savi so deklaracija ka adresirinel duj importantno butja  a) o trubujimata te prendzarel pes e Romengoro genocide thaj te khuvel andre ano sicharimaskere planura thaj programura pe nacionalno nivelo thaj b) te akharen pes e thema membrura te komemorinen jekhvar ano bersh kodo dives sar so valjani. O Komiteto lijas nota vash e Kongresosko propozalo te sikavel pes kodi CM Deklaracija pe 2-to augusto 2014 bersh kana ka keren pes 70 bersha katar e Romengo thaj e Sintongo genocide ano Auschwitz-Birkenau.

Ulavipe e dikhipenengo e Europutne Konsileskere gruponcar thaj komitetoncar

22.          O Komiteto shudas e prezentacijen katar e Prezidento ano Europutno Komiteto vash e Socijalno Hakaja, katar e ECRI-sko Sekretarijato, katar o Sekretarijato e Europakere Chartako vash Regionalno vaj Minoritetongere Chibja, katar e GRETA-ko Sekretarijato, katar o Sekretarijato e Divizijako vash “Genderesko Jekhipe, Violenca mamuj e Dzuvlja thaj Kherutni Violenca” katar e Istanbuleski Konvencija thaj katar o Sekretarijato e Lanzarote Komitetosko vash e Chavengoro Protektiribe katar e Seksualno Eksploatacija thaj Seksualno Bilachipe.

23.          Vash e temato pe phrandipe zorasar thaj phrandipe pe terne bersha thaj manushengoro kino-bikinibe, o Komiteto shudas gindipe katar e GRETA-ki konferencija vash manushengo kino-bikinibe thaj o vorkshopo vash e Roma sar rizichno grupa (Sofia, Bulgaria, 4-5 decembro 2012) thaj katar o Sekretarijatosko khidipe e Holandijakere CAHROM membrosar ano Strasbourg pe 13 maju 2013 bersh..

24.          O Komiteto phendas kaj ka ikerel pes dzi pe kodo temato an pesky agenda vash o avutno khidipe thaj rodijas katar e membrura te den e Sekratirijateske dzi pe junisko agor 2013 sa e relevantno informacijen vash e nacionalno situacije thaj legislacija/zakono/, specijalno vash kodo e phrandipena zoras thaj e phrandipena pe terne bersha te khuven ande kriminalno zakono thaj e Romene medijatorija te oven involvirime ande prevencija pe manushengo kino-bikinibe thaj e phrandipena zorasar vaj pe terne bersha.

 

Tematikano report vash e Romane chavengoro phiribe ande shkola, specijalno fokusesar pe Romane chajorja (e Finlandasar sar them so rodijas kodo temato thaj e Latvijhasar, Norvegijasar thaj Shvedosar sar partner thema)

25.          Pali e prezentacijengo shunibe thaj informacije katar e them so rodijas kodo temato thaj katar e thema partnerura, o Komiteto autoririndas e ekspertongo tematikano report [dokumento CAHROM (2013)5] thaj lijas decizija te del o report ko Ministerongo Komiteto sar informacija, thaj akhardas e CAHROM-eskere participanton te den buteder informacije dzi pe agora no juni save so ka oven chutine ano Addendum.

26.          O Komiteto shudas katar o Sekretarijato preleminarno komparacija mashkar e duj CAHROM-eskere tematikane reportura vash e phiribe nde shkola, ikljovipe shkolatar thaj naphiribe ande shkola. Ekspertura katar Chehiko Republika, Finlanda, Holanda, Romania thaj Slovakija akceptuinde majdur te keren analiza pe kodola reportura thaj dije lista konkretno aktivistoncencar vash e autoritetija.

Anglal shkolaki edukacija vash e Romane chavore

27.          O Komiteto shudas e prezentacija katar e rajoni Maria Giannakaki, membro ano PACE Komiteto vash Jekhipe thaj Na-Diskriminacija vash e PACE-ski Rezolucija thaj o report “Agoripe e Diskriminacijako mamuj e Romane chave trujal Inkluzivno Chavengoro Zuraripe thaj Fundavni Edukacija” so phenel kaj anglal-shkolaki edukacija ka ovel lacho temato vash tematikani buchi thaj shudas vash e OSCE-ODIHR-esko propozalo te avel pes dzi pe jekh khetanutno dikhibe e internacionalno institucijencar save so ka referinen ki inkluzivno edukacija thaj vash kodo te len pes love katar e Strukturalno Fondija.

Butja phangle e kherencar

28.          O Komiteto ikerdas preleminarno diskusija vash legislacija pe Romane mahalengo/kherengo thaj te kerel pes vizita ande Tirana, Albania (them so rodijas kodo temato) e ekspertoncar katar e Bosna thaj Hercegovina thaj “nekanutne Jugoslavijakere Republika Makedonijasar” (partner thema) pe 15-17 aprilo l 2013. O finalno report ka ovel prezentirimo pe avutno CAHROM-eskoro khidipe. Pali e sugestije kerdine katar e membrura katar e ekspertongi grupa, o Komiteto pharudas o alav e tematikano reportesko ko “socijalno kheraripe vash e Roma thaj legaliziribe e Romane mahalengo thaj e kherengo”.

Roma nashle manusha, Roma so rodena azilo thaj bithemeskere Roma

29.          O Komiteto shudas prezentacijen vash kodi areja katar o Ofiso e CoE Komesaresko vash Manushikane Hakaja thaj katar UNHCR-esko Ofiso ano Strasbourg, thaj katar e “nekanutni Jugosalvijaki Republika Makedonija” vash kodo so achilas pes e Romencar nashle manushencar thaj katar o ERTF vash e situacija e bithemeskere Romencar.

30.          O Komiteto vi jekhvar phendas pesko dihibe The Committee reiterate its view that the operation of border controls should fully respect the rights of Roma and should not be in contradiction with the European Convention on Human Rights and relevant UN conventions. The Committee took note of UNHCR recommendations on statelessness and decided to put this agenda item at one of its future meetings.

Bilateralno kooperacija vash e Roma migrantija

31.          O Komiteto shuda e rpezentacijen katar e CAHROM-eskere membrura vash e forme save egzistuin pe bilateralno kooperacija vash e Roma migrantija thaj lijas decizija kodo temato vi majdur te achole ande agenda vi pe avutno khidipe thaj dijas kurazho e themenge membronge te den buteder informacije vash kodo temato thaj te bichaven gasave informacijen dzi ko Sekretarijato.

Romane dzuvlja thaj Terne

32.          O Komiteto lijas nota pe informacija dendini Finlandatar thaj Sekretarijatestar vash e agenda thaj participatongi lista vash o 4-toni Internacionalno Ramen Dzuvlengiri Konferencija savi ka ikerel pes ano Helsinki pe 16-17 septembro 2013 bersh, thaj lijas informacija katar e Ternengoro Direktorijati vash kodo so achilas pes e Terne Manushengere Akcijakere Planosar thaj javer aktivitietija phangle e terne Romencara. O Komiteto phendas kaj an peski agenda vash o avutno khidipe ka achavel than te prezentirinen pes e konkluzija katar e Helsinki Konferencija. O Komiteto phendas mishavilan vash e inicijativa savi so avilas Kroacijatar savi so lel o Prezidentiribe pe Romengi Dekada, o temato vash e terne Roma te chivel sar jekh katar e Dekadakere prioritetija. Dureder, lijas pes vi invitacija o CAHROM te nominirinel Komitetoskere membro te ovel ande NAformalno Kontakt Grupa vash e Terne Romengoro Akcijako Plano.

Aranzhmanura vash o avutno khidipe thaj so ka khuvel andre ani agenda

33.          Italijakoro reprezentanto kerdas konfirmacija kaj I Italija ka kerel o avutno CAHROM-esko khidipe ande Rome, 28-31 oktobro 2013. O Komiteto najsarindas e Italijakere autoritetonge vash olengiri invitacija.

34.          Mashkar e butja thaj tematura vash e 6-to khidipe, o Komiteto lijas decizija ande agenda te chivel:

·       Birosko Alusaribe/elekcija/;

·       So achol pes pe nacionalno thaj internacionalno nivelo, leindoj kate vi e prezentacijen katar o IOM thaj UNICEF, katar e Romane Dekadakoro Sekretarijato vash Intelegencijakiri Databaza katar lache praktike ande Dekadakere thema, katar e Denmarka thaj Georgia vash e situacija e Romencar thaj katar Khoranipe/Turkija/ vash e nacionalno strategija (savi ka ovel adoptuimi pe avutno khidipe);

·       Tematikano report vash e socijalno khera vash e Roma thaj legalizacija pe romane mahale thaj khera;

·       Prezentacija pe tematikano report vash maripe mamuj o anti-Ciganizmo thaj bilachi vorba;

·       Sumarumo dendo vash e avgune shov tematikane reportenge;

·       Komparativne analize vash e tematikane reportura pe edukacija thaj konkretno propozirime aktivitetura;;

·       Majodorutne tematikane grupe;

·       Aktivitetura thaj legalno thaj finansijakere motiviriba te keren pes lache kampiribaskere thana vash e Phirutne;

·       Prezentiribe ekspertostar katar e Ekspertongo Komiteto an Europaki Charta vash Regionalno vaj Minoritetongere Chibja  vash e Romani chib;

·       Konkluzije thaj so majdur pali e 4-to Internacionalno Romane Dzuvlengiri Konferencija;;

·       Tura trujal I mesaja vash ERTF-eski Charta vash e Romengere Hakaja;

·       Draft Deklaracija vash e genocide upral e Roma;

·       Roma nashle manusha, manusha so rodena azilo thaj bithemeskere manusha;;

·       Phrandina pe tikne bersha thaj phrandina zorasar.

35.          O CAHROM lijas nota pe invitacija katar e Bosna thaj Hercegovina te keren e CAHROM-esko khidipe pe 2014 bersh.

Adoptiribe e editirime reportesko (lista e decizijengi)

36.        O Komiteto adoptirindas e editirime reportesko (decizijengi lista) katar o 5-to khidipe.

---------------

Appendix 1: KHIDIPASKI AGENDA

Strasbourg, 14 maj 2008

1)     Phutaribe e 5-tone CAHROM-esko khidipe thaj agendako adoptiribe

2)     So achilas pes

a.     So achilas pes pe internacionalno nivelo

b.    So achilas pes pe nacionalno nivelo pe Dosta! kampanja

c.     So achilas pes pe nacionalno nivelo vash e neve adoptirime nacionalno strategije vash e Romengi inkluzija

3)     E loklano thaj regionalno autoritetongiri rola

a.     So achilas pes e Europakere Alijansasar Forondar thaj Regionendar vash e Romengiri Inkluzija thaj e buchi so kerdas o Kongreso vash e Lokalno thaj Regionalno Autoritetija vash e Romane butja

b.    Egzamplura katar e lache praktike pe lokalno nivelo

4)     Diskusija vash e direkcija thaj e prioritetija an CAHROM-eski buchi

a.     Direkcija thaj prioritetija an CAHROM-eski buchi

b.    Apointiribe membro katar o CAHROM vash e gender/relacije mursha-dzuvlja/ ano Komiteto

c.     Reference buchake ano CAHROM

5)     Thana kampiribaske vash e Phirutne

a.     Tematikano report vashe thana kampiribaske vashe Phirutne thaj bucha phangle olencar (e Belgijasar sar them so rodijas kodo temato thaj e Francijasar, Shvajcarijasar thaj Khetanutne Thagaripasae sar partner thema)

b.    Skurto/harne/ prezentacije katar e CAHROM-eskere membrura thaj obzerverura

Strasbourg, 15 maj 2008

6)     ERTF-eski Charta vash e Romengere HAkaja

7)     Romengo genocido (Samudaripen/Pharrajimos)

8)     Dikhipenengo ulavipe e Europutne gruponcar thaj komitetoncar

9)     Romengi edukacija thaj khera

a.     Tematikano report vash Romane chavengo phiribe ande shkola, specijalno fokusesar upral e romane chajorja (e Finlandasar sar them so rodijas kodo temato thaj e Latvijasar, Norvegijasar thaj Shvedosar sar partner thema)

b.    Edukacija vash e Romane chavore leindoj kate vi anglal-shkolakere edukacija

c.     Preliminarno diskusija vash e tematikano report pe legalizacija/legislacija/ e Romane mahalengo/kherengo (e Albaniajsar sar them so rodijas kodo temato thaj e Bosna thaj Hercegovinasar thaj e “nekanutne Jugoslavijakere Republikasar Makedonija” sar partner thema)

d.    Roma and housing developments

Strasbourg, 16 maj 2008

e.      Roma nashle manusha, manusha so rodena azilo thaj bithemeskere Roma

f.     Introdukcija pe tematura thaj so achilas pes pe internacionalno nivelo

g.    Roma nashle manusha, manusha so rodena azilo thaj bithemeskere Roma

h.     Bilateralno kooperacija vash e Roma migrantura

10)  Romane dzuvlja thaj terne

11)  Aranzhmanura vash e avutno khidipe thaj so ti chivel pes andre ani agenda

12)  Adoptiribe e harne/skurtone/ reportengo (decizijengi lista)

_________

Appendix 2: SKURTO/HARNE/ BUCHAKERE REFERENCE ANO CAHROM

Skurtone/harne/ buchakere reference katar o Ad hoc Komiteto Ekspertongo pe Romane Butja (CAHROM) sar so sasa adoptuime/lendine/ ano CAHROM-esko 5-to khidipe (Strasbourg, 14-16 maj 2013)

1.	Alav e Komitetosko:	Ekspertongo Ad hoc Komiteto pe Romane butja[1] (CAHROM)
2.	Komitetosko tipo:	Ad hoc Komiteto
3.	Haing e buchakere referencongo:	Ministerongo Komiteto
4.	Buchakere reference:
	Leindoj ani godzi e:
-	Rezolucija (2011)24 vash e mashkar gavernongere komitetoura thaj buchakere grupe, olengere buchakere reference thaj buchakere metode;
-	E Strazburgoskere Deklaracija adoptuime pe Uche Niveloskoro Khidipe vash e Roma ikerdino ano 20 oktobro 2010;
-	E Deklaracija thaj e Akcijakere Plane katar o Trito Samito e Themendar thaj e Gavernodar ano Europutno Konsilo adoptirimo pe Varshavako Samito (CM(2005)80 finalno, 17 maj 2005) kote so e thema membrura “konfirmirinde [pengi] voja te maren pes mamuj sa e forme ekskluzijatar thaj na-siguripastar ande Romengere komunitetura ande Europa thaj te promovirinen olengoro sasto thaj efektivno jekhipe”;
-	E Dujtone Minidsterongi decizija (572-to khidipe, 5 septembro 1996) te vazdel pes jekh “Europutno Konsilesko Projekto pe Roma/ /Gypsies ande Centralno thaj Chachune Rigeski Europa” thaj kodo projekto te dzal majdur;
-	I phagnli vorba vash partneriribe mashkar o Europutno Konsilo thaj e Europakere Rpmengo thaj e Phirutnengo Forumo pe 15 decembror 2004;
-	E Rekomandacija Rec(2000)4 katar e Ministerongo Komiteto dzi pe thema membrura vash e Romane/Gypsy chavore ande Europa;
-	E Rekomandacija (2001)17 katar e Ministerongo Komiteto dzi pe thema membrura vash lacharipe e situacija ande ekonomija thaj arakhibe buchi vash e Roma/Gypsies thaj Phirutne ande Europa;
-	E Rekomandacija Rec(2004)14 katar e Ministerongo Komiteto dzi pe thema membrura vash o phiribe thaj thana kampiribaske pe Phirutne ande Europa;
-	E Rekomandacija Rec(2005)4 katar e Ministerongo Komiteto dzi pe thema membrura vash lacharibe e situacija e kherencar vash e Roma thaj e Phirutne ande Europa;
-	E Rekomandacija Rec(2006)10 katar e Ministerongo Komiteto dzi pe thema membrura vash lacheder avibe dzi pe sastipaski grizha/sama/ vash e Roma thaj e Phirutne ande Europa;
-	E Rekomandacija CM/Rec(2008)5 katar e Ministerongo Komiteto dzi pe thema membrura vash e politike pe Roma thaj Phirutne ande Europa;
-	E Rekomandacija CM/Rec(2009)4 katar e Ministerongo Komiteto dzi pe thema membrura vash eRomengi thaj Phirutnengi edukacija ande Europa;
-	E Rekomandacija CM/Rec(2002)9 katar e Ministerongo Komiteto dzi pe thema membrura vash medijacija thaj efektivno instrumentura vash eRomengi socijalno inkluzija ande Europa;
-	E Deklaracija katar e Ministerongo Komiteto vash sa bareder anti-Ciganizmo thaj rasistikani violence mamuj e Roma adne Europa adoptuimi/lendini/ pe 1-to februaro 2012;
-	E Rekomandacija katar e Parlamentarno Asambleja ano Europutno Konsilo vash e Roma, specijalno 563 (1969), 1203 (1993), 1557 (2002), 1633 (2003), 1924 (2010), 1941 (2010) thaj 2003 (2012), thaj Parlamentarno Asamblijakere Rezolucije 1740 (2010), 1760 (2010) thaj 1768 (2010);
-	E Rezolucijen 125 (1981), 249 (1993), 16 (1995) thaj 44 (1997) thaj Rekomandacijen 11 (1995) and 315 (2011) katar o Kongreso vash e Lokalne thaj Regionalne Autoritetija ande Europutno Konsilo;
-	Europutne Konsiloskere konvencijen, rezolucijen thaj rekomandacijen relevantno vash e Roma, leindoj kate vi e: -     E Konvencija vash Manushikane Hakajengo Protektiribe thaj Fundamentalno Slobodije; -     E Europaki Socijalno Charta thaj e Revizirime Europutne Socijalno Charta; -     E Fremeskere Konvencija vash e Nacionalno Minoritetongoro Protektiribe; -     E Europakere Charta vash e Regionalno thaj Minoritetongere Chibja; -     E Rekomandacija katar e Europaki Komisija mamuj Rasizmo thaj Natolerancija, specijalno e Generalno Politikakere Rekomandacijen No. 3, 7, 10 thaj13.
	Ande fremeskere duje-bershengere Programosar thaj Budzetosar 2014-2015,  o Europutno Konsilo teli o programo “Roma: Promoviribe socijalno inkluzijako thaj respekto pe manushikane hakaja”, o Komiteto dela instrukcije te:
i.	Studirinel pes, analizirinel pes thaj te kerel pes evaluacija upral e politikongo implementiribe (natcionalno programura thaj akcijakere planija) thaj identifikacija pe lache praktike katar e thema membrura vash e Roma, dikhipasar te implementirinen pes e relevantno Europutne Konsiloskere standardija thaj te del pes kontribucija pe Europutni databaza vash e politike/lache praktike vash e Romengoro integriribe, kerdine katar Europutno Konsilo;
ii.	Ulavipe informacijengo, dikhipengo thaj eksperiencongo mashkar e thema membrura thaj olengere politike, lache praktike thaj aktivitetura pashe phagnele e Romencar pe nacionalno, regionalno thaj lokalno nivelo, thaj khetane e Europutne Konsiloskere relevantno instrumentoncar, te shaj te azhutin pes e thema membrura lokheder thaj lacheder te keren implementiribe pe efektivno politike vash e Roma, dzaindoj pali e Europutne Konsiloskere standardija thaj instrumentura thaj I situacija pe sako jekh them membro;
iii.	Keripe rekomandacije, deipe godzi thaj gindipena vashe Ministerongo Komiteto, leindoj kate vi e ad hoc gindipena vash e butja so rodena vi urgentno sama thaj atencija;
iv.	Te keren pes legarimaskere lila vash buhljaripe thaj implementiribe e politikongo save promovirinena e Romengere hakajen, leindoj ani godzi so dzi akak arakhlas o Europutno Konsilo thaj leskere mehanizmura;
v.	Vi majdur te dikhel pes i situacija e Romencar ande thema membrura thaj ande godzi te ikeren pes e relevantno legalno instrumentura katar Europutno Konsilo, bizi te kern pes aktivitetura phangle e monitoringosar;
vi.	preparacija, dikhibe thaj evaluacija ano programura, aktivitetura thaj buchakere metode sar vi reportura bichaldine palpale dzi pe Ministerongo Komiteto; te resen pes reportura thaj gindipena katar Europutno Konsilo thaj leskere grupe thaj structure vash kodola buchakere reference.
	O Komiteto ka rodel sinergija e buchasar kerdini katar e javera internacionalno organizacije save si aktivne pe kodi areja, specijalno e Europakere Unijasar.
5.	E Komitetoski kompozicija:
5.A	Membrura
	E gavernura katar e thema membrura trubuj te bichaven manushen, pengere reprezentanton katar uchi pozicija thaj saven ka ovel kodola kvalifikacije: -       Te ovel olen specijalizirimo dzanibe pe but butja phangle e Romencar (legalno statuso, diskriminacija, sastipe, edukacija, buchi, socijalno politika thaj politikani participacija); -       Te ovel olen direktno eksperienca e Romane populacijasar, olengere kulturasar thaj dzivdipasar; -       Te ovel olen hor dzanibe katar e politike vash e Roma an pengere thema thaj lacho dzanibe e politikengo ande javera thema membrura; -       Te oven ani pozicija te shaj te oven sar fokalno punktija mashkar Europutno Konsilo thaj e autoritetija an pengere thema vash savi te ovel decizija, dokumentija vaj rekomandacije skrinisarde vaj apointirime katar o Komiteto;
	-       Te oven pe pashe kontaktija e Romane populacijasar an pengere thema thaj e NGO-encar save keren buchi pe kodi areja; -       Te shaj te vorbin thaj te ginaven pe majcera jekh chib katar e oficijalne chibja ano Europutno Konsilo. O gaverno te bichaldas buteder sar jekh membro, numa jekhe olendar ka ovel hakaj te alusarel. E Europutne Konsileskoro budzet ka ucharel e dromeskere koshti thaj diveseskere hardziba numa jekhe reprezentantoske katar sako jekh them membro (duje manushenge ka ucharen pes e koshtrutno).
5.B	Participantura
i.	E komitetura vakerdine teleder shaj te bichaven peskere reprezentanton ano Komiteto, bizi te ovel olen shajipe te alusaren thaj te oven teli e budzetura katar e CoE budzeteskere teli-sherutne: -     e Direkcijakoro Komiteto vash Manushikane Hakaja (CDDH); -     e Europakoro Komiteto vash Socijalno Kohezija (CDCS); -     e Direkcijakoro Komiteto vash Edukacijakiri Politika thaj Praktika (CDPPE); -     Godideibaskoro Konsilo vash e Terne (CCJ). Kodola komitetija ano Europutno Konsilo shaj te bichaven pengere reprezentanto pe Komiteteskere khidipena, bizi te ovel olen shajipe te alusaren thaj te oven teli e budzetura e CoE budzeteskere teli-sherutne: -     Europutno Komiteto pe Socijalno Hakaja (ECSR); -     Godideibaskoro Komiteto katar Fremeskiri Konvencija vash e Nacionalno Minoritetongoro Protektiribe; -     Ekspertongo Komiteto pe Europaki Charta vash Regionalno vaj Minoritetongere Chibja.
ii.	I Parlamentarno Asambleja shaj te bichavel peskere reprezentanto vaj reprezentanton ko Komiteteskere khdipena, bizi shajipe te alusaren thaj korkore ka pokinen pengere koshti.
iii.	O Kongreso katar e Lokalno thaj Regionalno Autoritetija ano Europutno Konsilo shaj te bichaven peskere reprezentanto vaj reprezentantura bizi hakaj te alusaren thaj e koshti ka ucharen katar pengoro budzeto.
iv.	E Europutne Konsileskoro Komesaro vash Manushikane Hakaja shaj te bichavel peskere reprezentante vaj reprezentanton, bizi hakaj te alusaren thaj kotar peskoro budzeto ka ucharen pengere koshti.
v.	E Europaki Komisija mamuj Rasizmo thaj Natolerancija (ECRI) shaj te bichavel peskere reprezentante vaj reprezentanton ano Komiteteskere khidipena bizi hakaj te alusaren thaj korkore ucharena pe koshti.
vi.	Europutne Konsileskiri Banka shaj te bichavel peskere reprezentante vaj reprezentanton ko Komiteteskere khidipena bizi hakaj te alusaren thaj korkore te ucharen pe koshti.
vii.	I Konferencija katar e INGO ano Europutno Konsilo shaj te bichavel peskere reprezentante vaj reprezentanton ko Komiteteskere khidipena bizi hakaj te alusaren thaj korkore pokinen pengere koshti.
viii.	E Europaki Unija thaj Europutni Unijakiri Agencija vash Fundamentalno Hakaja (FRA) shaj te bichaven pengere reprezentante vaj reprezentanton ano Komiteteskere khidipena bizi hakaj te alusaren thaj korkore pokinen pengere koshti.
ix.	E thema save nisi status sar obzerverura ande Europutno Konsili (Kanada, Sunto Paj, Japan, Meksiko, Khetanutne Amerikakere Thema) shaj te bichaven pengere reprezentante vaj reprezentanton ano Komiteteskere khdipena bizi hakaj te alusaren vaj te pokinen pes olenge e koshti.
x.	Kadala intergavernoskere organizacije shaj te bichaven pengere reprezentante vaj reprezentanton bizi hakaj te alusaren vaj te pokinen pes olenge e koshti: -     Internacionalno Organizacija vash Migracija (IOM); -     Organizacija vash Siguriteto thaj Kooperacija ande Europa/Ofiso vash Demokratikane Institucije thaj Manushikane Hakaja (OSCE/ODIHR);
	-     Khetanutne Nacijengo Zuraripasko Programo (UNDP); -     Khetanutne Nacijengo Ucho Komesaro vash Nashle Manusha (UNHCR); -     Khetanutne NAcijengo Ucho Komesaro vash Manushikane Hakaja (UNHCHR); -     Khetanutne Nacijengi Edukacijakiri, Dzanlipaskiri thaj Kulturakiri Organizacija (UNESCO); -     Khetanutne Nacijengo Chavorikano Fondi (UNICEF); -     Internacionalno Bucharipaski Organizacija (ILO); -     Lumaki Banka.
xi.	Europutni Kino-Bikinibaskiri Unijaki Konfederacija (ETUC) thaj I Unija vash Industrija thaj Biznismenongi Konfederacija ani Europa (UNICE) (“socijalne partnerura”) shaj te bichaven pengere reprezentante vaj reprezentanton pe Komiteteskere khidipena bizi hakaj te alusaren thaj korkore pokinen ple koshti.
5.C	Obzerverura
	Ikerindoj ani godzi o Partneriribe mashkar o Europutno Konsilo thaj Europako Romengo thaj Phirutnengo Forumo (ERTF) kerdino ko 15 decembro 2004, o ERTF shaj te bichavel reprezentante vaj reprezentanton ko Komitetoskere khidipena, bizi te ovel olen hakaj te alusaren. E Europutne Konsileskoro budzeto ka ucharel e dromeskere koshti vash numa jekh ERTF-esko reprezentanto dzaindoj pali o Artiklo 9 ki Rezolucija Res(2011)24 thaj leindoj ani godzi  o Artiklo 17 katar o Appendix 1 pe kodi rezolucija. Kodo ERTF-esko reprezentanto ka ovel vakerdino kotar e Forumesko Prezidento. Kadala na-gavernoskere organizacije shaj te bichaven pengere reprezentante vaj reprezentanton pe Komiteteskere khidipena bizi hakaj te alusaren vaj te pokinen pes olenge olengere koshti: -     Europutno Romano Informacijengo Ofiso (ERIO); -     Europutno Romane Hakajengo Centro (ERRC); -     Fondacije Phudardo Sasoitnipe (OSF); -     Sekretarijato e Dekadako vash Romengiri Inkluzija; -     Forumo e Terne Romengoro (FERYP); -     Romano Edukacijakoro Fondi (REF); -     Internacionalno Phundro pali Phundro/ Step by Step Asocijacija; -     Amnesty International (AI); -     Ofiso vash Finansijakere Mehanizmura (EEA thaj Norvegijakere Grantija). O Komiteto shaj te akharel javerren na-gavernoskere organizacijen sar obzerverura an peskere khidipena numa naj te ovl olen hakaj te alusaren thaj naj te pokinen pes olenge e koshti.
6.	Buchakere metode thaj strukture:
	Mashkar e bucharne chibja ande Organizacija (Anglikani thaj Francikani), ka kerel pes tranlacija vi pe Romani chib thaj I agenda ka ovel pharuvdi pe romani chib vash e regularno khidipena. E adoptuime tekstija (sar egzamlo o teksti katar e CM rekomandacije e Komitetoskere gindipastar) ka ovel phajruvdi ki romani chib. E Komitetoskoro Biro si kerdino katar trin manusha, jekh sherutno telu sherutno thaj jekh Komitetoskoro membro. Te shaj te kerel peskiri buti sar so valjani, o Komiteto shaj te kerel vi ad hoc khidipena limitirime numerosar katar pengere membrura (numa e Biroskere membroncar), subordiniribaskere grupencar, komitetosar vash draftiribe, reporterencar, konsultantoncar thaj savaht kana ka resel akharibe katar e thema membrura, kana kerena pes vizite pe thema. Varekana, o Komiteto shaj te formirinel tematikane grupe save so studirinena, analizirinena thaj evoluirinena trujal eksperiencongoro ulavipe vash e specifikane tematura identificirime e Komitetostar. Sako jekh tematikani grupa si kerdini katar jekh vaj duj ekspertija kotar e javera thema membrura (o them so rodela kodo temato) thaj tikni grupa ekspertondar (butivar trin vaj shtar) katar e thema so khamen te den ulaven javerencar pengeri eksperianca an kodi areja (e partner thema). E ekspertura katar e tematikane grupe si CAHROM-eskere membrura katar e thema saven isi grizha pe kodo temato. O them so rodela varesavo konkretno temato, trujal e Komitetesko Sekretarijato akharela e eksperton pe tematikani grupa te keren vizita ano them. Sostar isi limitiribe ko budzeto, kodola vizite si organizirime pashe kooperacijasar  mashkar o them so rodel kodo temato thaj e Komiteteskere Sekretarijatesar. E tematikane reportura katar e ekspertonge grupe ovena diskutirime ano Komiteto, savo so lela decizija te del pes vaj na sar informacija dureder ko Minsiterongo Komiteto. O Komiteto ikerela duj regularno khidipena pro bersh thaj jekh khidipe si organizirimo kotar varesavo them membro. Kado khidipe trubuj te sigurinel kaj o khidipaskoro aranzhmani naj te kerel ekstra koshti e Euruputne Konsileske. Te ikerel progreso an pesky buchi, o Komiteto trubuj te del nekobore membronge vi specifikani buchi save ka keren mashkar e regularno khidipena.
7.	Vrama:
	Kodola reference agorena pes pe 31-to decembro 2015 bersh.